Poniżej przedstawiamy pięć wyjątkowych książek poruszający tematykę turecką. Mają one dla nas specjalne znaczenie z dwóch powodów. Po pierwsze są to wspaniałe lektury, poruszające ciekawe i ważne zagadnienia związane z obszarem Turcji. Po drugie, z każdą z tych książek łączą się niezapomniane wspomnienia, przywołujące w nas przeżycia, których doświadczyliśmy podczas kolejnych wypraw do Turcji oraz w trakcie prac nad portalem Turcja w Sandałach. Większość wymienionych pozycji dostępnych jest w języku angielskim, ale znalazł się wśród jeden rodzynek napisany przez polskiego autora.

1. Przez wieki z sułtanami

The Ottoman Centuries to klasyczna już pozycja książkowa, w której Patrick Kinross w przystępny sposób przedstawia wielowiekowe dzieje Imperium Osmańskiego. Czyta się ją z zapartym tchem, nawet osoby z reguły unikające książek historycznych powinny dać się wciągnąć wartkiemu nurtowi narracji, nie przeciążonej nadmierną ilością dat i imion.

Na nasz egzemplarz natrafiliśmy przypadkowo w antykwariacie zlokalizowanym w Kaleiçi czyli zabytkowej dzielnicy Antalyi. Ponieważ nasza ówczesna wyprawa dobiegała powoli końca, chcieliśmy pozbyć się przeczytanej już beletrystyki. Udało nam się dobić targu ze sprzedawcą: za trzy kryminały i dopłatę w wysokości 10 TL otrzymaliśmy nieco sfatygowaną książkę w miękkiej oprawie, zachwalaną jako historia 'crazy guys' (czyli 'szalonych facetów'), ze szczególnym uwzględnieniem Mehmeta Zdobywcy, którego portret zdobi wnętrze tomu.

Transakcja okazała się bardzo korzystna: dzieje osmańskich sułtanów rzeczywiście miejscami przypominają historię szaleństwa, ale również stanowią pouczającą lekturę. Co więcej, okazało się, że zakupiony egzemplarz pochodzi z 1979 roku i jest okazem kolekcjonerskim, jako pierwsze wydanie książki w miękkiej oprawie (czyli paperback). Oczywiście nie zamierzamy go odsprzedawać!

2. Biały kruk z orłem na okładce

O istnieniu Historii Turcji autorstwa polskiego historyka i turkologa Jana Reyhmana dowiedziałam się już podczas studiów (czyli sto lat temu). Niestety jedyny egzemplarz figurujący na stanie biblioteki mojej uczelni był praktycznie niedostępny dla zwykłych śmiertelników czyli studentów. Od tego czasu bezustannie, chociaż bez powodzenia, polowałam na tę książkę we wszystkich odwiedzanych antykwariatach. Dopiero pojawienie się antykwariatów internetowych uprościło zadanie i z okazji urodzin otrzymałam mój własny egzemplarz tego białego kruka.

Pomimo tego, że od wydania Historii Turcji upłynęło już 40 lat, jest to jedyna napisana przez polskiego autora pozycja przedstawiająca dzieje Turków od czasów najdawniejszych do lat 70-tych XX wieku. Wydana została przed Ossolineum w wyśmienitej serii Historie Krajów i Narodów w 1973 roku, ale nie doczekała się żadnego wznowienia, gdyż jej autor zmarł zaledwie 2 lata po ukazaniu się pierwszego wydania. Unikalny egzemplarz zajmuje honorowe miejsce w naszej redakcyjnej biblioteczce i stanowi nieustające źródło wiedzy oraz inspiracji.

3. Podróż w czasie i przestrzeni

W formie książki The Western Shores of Turkey John Freely stworzył idealną relację z podróży po Turcji, łącząc osobiste wspomnienia z ogromną dawką historii i mitologii. Aby grono redakcyjne mogło się przekonać o wielkich zaletach tej pozycji, potrzebne były aż trzy wyprawy: podczas pierwszej książka została wypatrzona przez Mruka w księgarni na lotnisku w Izmirze, podczas drugiej - zakupiona w tymże miejscu, a podczas trzeciej - przetestowana terenowo do wyszukiwania miast kolonizacji jońskiej.

Pomimo bardzo słabej jakości mapek oraz nieco przegwarantowanych informacji (tereny wojskowe mają tendencję do rozrastania się na obszary uznawane za zabytkowe), The Western Shores of Turkey polecamy gorąco, zarówno jako lekturę przygotowującą do wyprawy, jako przewodnik do zastosowania na miejscu oraz jako podsumowanie i odświeżenie zdobytych w badaniach terenowych infomacji. Warto również pamiętać, że John Freely napisał sporo książek o tematyce tureckiej: na swoją kolej czeka świeżo zakupiony tom Children of Achilles: The Greeks in Asia Minor since the Days of Troy, a mocno kusi nas kolejna pozycja tego autora A History of Ottoman Architecture. Zapewne wspomogłaby nas ona podczas prac nad opisami kolejnych meczetów z Edirne i Izniku (tak, wiemy, że macie ich już dosyć).

4. W poszukiwaniu Hetytów

Przy wielu stanowiskach archeologicznych i muzeach tureckich działają tzw. sklepy muzealne (oznaczone jako Müze Shop). Przewodnik Anatolia: on the Trail of the Hittite Civilization stanowi dowód na to, że oprócz rozmaitych suwenirów o wątpliwej wartości estetycznej, można w tych placówkach natrafić na świetne książki, często niedostępne w innych kanałach sprzedaży. Nasz egzemplarz nabyliśmy w sklepie działającym przy Alacahöyük i od tej pory zdecydowanie dokładniej przyglądamy się półkom z książkami, maskującymi się wśród pamiątkowych koszulek i długopisów.

To wyśmienite i bogato ilustrowane kompendium opisuje stanowiska archeologiczne, w których znaleziono pamiątki po cywilizacji hetyckiej. Ku naszemu zdumieniu zostało w nim przedstawione nawet tak słabo znane miejsce jak ukryty wśród pól kukurydzy Tepecik Höyük. Oczywiście nie zapomniano również o najsłynniejszych hetyckich stanowiskach, takich jak Hattuşaş czy Yazılıkaya. Jeden z autorów książki, a zarazem fotograf, ‎Erdal Yazıcı, wspomina we wstępie swoje poszukiwania ukrytych skarbów z okresu hetyckiego. Błądząc bocznym dróżkami i bezdrożami Anatolii często pocieszamy się wspominając jego perypetie, że nie jesteśmy w naszym szaleństwie całkowicie odosobnieni.

5. Ruiny dobrze opisane

Ostatnia książka w naszym wyliczeniu, Ancient Civilizations and Ruins of Turkey, stanowi dowód na to, że warto zaglądać nie tylko do oficjalnych sklepów muzealnych. Nasz egzemplarz kupiliśmy na niewielkim stanowisku usytuowanym przy Asklepiejonie w Bergamie. Sprzedawca przekonał nas, że oferowana cena jest bardzo korzystna i rzeczywiście, późniejsze porównania wykazały, że zaoszczędziliśmy około 10 TL decydując się na zakup w tym miejscu.

Ancient Civilizations and Ruins of Turkey to kompendium wiedzy o starożytnych miastach położonych na terenie Turcji, zwłaszcza w jej części zachodniej. Książki nie da się czytać od deski do deski, ponieważ opisy są dość długie i miejscami nużące dla laików, ale jako źródło informacji na temat poszczególnych stanowisk jest nieoceniona. Co więcej, posiadane przez nas wydanie z 2011 roku to wersja uzupełniona o najnowsze odkrycia archeologiczne. Widać, że pomimo śmierci jej autora Ekrema Akurgala, jego następcy dbają o ciągłą aktualizację kolejnych edycji. Najcenniejsze w naszym przekonaniu są umieszczone w książce plany poszczególnych lokalizacji, które gwarantują, że podczas wizyty nie ominiemy jakiejś zabytkowej budowli, położonej nieco na uboczu.