Dzieje Hellenów

Dzieje osadnictwa greckiego w Azji Mniejszej to epopeja, która trwała od początków epoki żelaza po czasy nowożytne. W niniejszym opracowaniu skupimy się na kolonizacji Anatolii przez Greków starożytnych, dlatego też, dla większej jasności i dla odróżnienia tej fali osadnictwa od ruchów późniejszych, będziemy nazywać ich Hellenami.

Efez

Początki osadnictwa Hellenów w Azji Mniejszej to X wiek p.n.e., kiedy to zostały zasiedlone wybrzeże Morza Egejskiego oraz wyspy na tym morzu[1]. Najintensywniej proces ten przebiegał w tzw. okresie archaicznym od 700 do 500 roku p.n.e.[2]. Powstawały wówczas helleńskie osady na wybrzeżach Morza Czarnego oraz Śródziemnego. Oczywiście zakres terytorialny kolonizacji helleńskiej nie był ograniczony do Azji Mniejszej i obejmował tereny od Półwyspu Iberyjskiego, przez Półwysep Apeniński, północne wybrzeże Morza Czarnego, po Afrykę Północną[3].

Główną przyczyną masowej migracji z terenów Grecji kontynentalnej było przeludnienie i wynikający z niego brak ziem uprawnych. Dzięki procesowi migracyjnemu rozładowaniu uległy napięcia polityczne i konflikty na linii arystokraci - rolnicy[2]. Czasami motywacją był również rozwój stosunków handlowych, co owocowało zakładaniem tzw. emporiów[1], czyli miast-placówek handlowych.

Didyma

Handel kolonii helleńskich opierał się na eksporcie drewna do budowy statków i zboża, jak również oliwy, wina, miodu i suszonych ryb oraz imporcie papirusu, fajansu, szkła, kości słoniowej i purpury[1].

Miasta zakładane podczas kolonizacji utrzymywały więzi z ojczystymi polis, z których pochodzili osadnicy, choć z czasem związki te ulegały osłabieniu i zyskiwały naturę raczej symboliczną, a nie - polityczną. Z czasem miasta będące koloniami rozpoczęły dalszą ekspansję, zakładając swoje własne kolonie. Tak było przykładowo w przypadku Miletu.

W oparciu o to, które plemię greckie założyło kolonię, ukształtował się ich podział na kolonie jońskie, doryckie i eolskie[2]. Osady jońskie w Azji Mniejszej utworzyły tam związek dwunastu miast (tzw. dodekapolis), w skład którego wchodziły: Milet, Myus, Priena, Efez, Kolofon, Lebedos, Teos, Erythraj, Klazomenaj i Fokaja, jak również kolonie na dwóch wyspach - Samos oraz Chios. Z czasem dołączyła do nich Smyrna, pierwotnie należąca do kolonii eolskich. Miasta jońskie położone były w południowej części wybrzeża egejskiego.

Milet

Dorowie założyli natomiast kolonie na wyspach położonych u wybrzeży Azji Mniejszej, w tym na Kos, Knidos i Rodos oraz bardzo ważne z historycznej perspektywy miasta u wybrzeży cieśniny Bosfor - Kalchedon i Byzantion, które obecnie stanowią jedno miasto - metropolię Stambułu.

Kolonie eolskie, podobnie jak jońskie, również tworzyły dodekapolis. Do związku dwunastu miast eolskich w Azji Mniejszej należały: Kyme, Larissae, Neonteichos, Temnus, Cilla, Notion, Aegiroessa, Pitane, Ajgaj, Myrina, Gryneia oraz Smyrna.

Ruch kolonizacyjny zaczął słabnąć od połowy VI wieku p.n.e. Złożyło się na to kilka przyczyn: nasycenie kolonii osadnikami, ustabilizowanie sytuacji gospodarczej i politycznej w Grecji, a przede wszystkim - powstanie potęgi Persów oraz ekspansja Kartaginy[2].

Priena

Kolonie helleńskie w Azji Mniejszej zapisały się chlubnie na kartach historii nauki, gdyż właśnie w tamtym okresie badacze dopatrują się początków dociekań dotyczących natury świata o zabarwieniu naukowym, a nie religijno-mitologicznym. Znane imiona filozofów jońskich to przede wszystkim: Tales, Anaksymander i Anaksymenes - wszyscy pochodzący z Miletu, Anaksagoras z Klazomenaj oraz Heraklit z Efezu[4].

Tales zasłynął z trafnej przepowiedni dotyczącej daty zaćmienia Słońca, ze znajomości właściwości trójkątów podobnych oraz z dowodu twierdzenia o przecięciu ramion kąta przez dwie proste prostopadłe[4]. Tales uważał również, że początkiem wszechrzeczy jest woda. Jego rozważania kontynuowali Anaksymander, Anaksymenes, Heraklit oraz Anaksagoras, którzy zajmowali się dociekaniami dotyczącymi pratworzywa wszechświata, za które uważali, kolejno, apeiron (bezkres), powietrze, ogień oraz uporządkowane przez rozum zarodki. Heraklit był również ojcem myśli o zmienności świata i zasłynął powiedzeniem, że wszystko płynie (panta rhei).

Bibliografia:

[1] Margaret Oliphant, Antyczny świat, wyd. Muza S.A., Warszawa, 1993 rok.
[2] Józef Wolski, Historia Powszechna - Starożytność, wyd. PWN, Warszawa, 2002 rok.
[3] Atlas Historyczny Świata, pod red. Józefa Wolskiego, wyd. PPWK, Warszawa - Wrocław, 1992 rok.
[4] Andrzej Kajetan Wróblewski, Historia Fizyki, wyd. PWN, Warszawa, 2007 rok.

Zobacz mapę miast wchodzących w skład Federacji Jońskiej założonych w Anatoli w okresie kolonizacji greckiej w VIII w. p.n.e.

Odpowiedzi

Kontakt -

Bardzo podoba mi się Twój artykuł. Czy masz jeszcze inne opracowania na temat Efezu?