Wprowadzenie
Pamiętacie opowieść o królu Krezusie? Jego imię stało się synonimem bogactwa i przepychu. Jednakże jego istnienia nie należy wkładać między bajki, ten władca naprawdę żył w VI wieku przed naszą erą i panował w królestwie Lidii, które znajdowało się na obszarze będącym obecnie zachodnią częścią Azji Mniejszej.
Pochodzenie Lidyjczyków
Lidyjczycy to lud, który nazywany jest czasem następcami Hetytów i Frygów na terenach Anatolii. Zalicza się ich do ludów anatolijskich, grupy Indo-Europejczyków, zresztą podobnie jak Hetytów. Przybyli oni do Azji Mniejszej z zachodu, z terenów Tracji i Macedonii.
Geografia Lidii
Historyczne granice Lidii zmieniały się przez wieki, ale początkowo była to kraina w zachodniej części Anatolii, która graniczyła z Myzją na północy, Karią na południu, Frygią na wschodzie i Jonią na zachodzie. Wieki podbojów znacznie rozszerzyły królestwo i w czasach największej świetności kontrolowało ono całą Azję Mniejszą na zachód od rzeki Halys (obecnie Kızılırmak), za wyjątkiem Licji. Kızılırmak to najdłuższa rzeka Turcji, przepływająca między innymi przez Kapadocję.
Język lidyjski
Był to język indoeuropejski, należący do anatolijskiej rodziny języków. Jednakże w obrębie tej rodziny język lidyjski posiada unikalną pozycję, wynikającą z pewnych cech nie występujących w innych językach tej grupy. Owe cechy przysparzają sporo kłopotów językoznawcom, którzy po dziś dzień nie potrafią stwierdzić, czy są to pewne wyjątkowe cechy pre-lidyjskie czy też cechy archaiczne, utracone przez inne języki anatolijskie.
Próbki języka lidyjskiego pochodzą z monet z VII wieku p.n.e. oraz z inskrypcji na stelach pogrzebowych oraz z graffiti z V i IV wieku p.n.e. Alfabet lidyjski to modyfikacja alfabetu greckiego, posiadająca jednakże pewne wyróżniające go cechy. Teksty lidyjskie bywały zapisywane od lewej do prawej strony, jak również, zwłaszcza w późniejszych okresach, od prawej do lewej. Znany jest także jeden tekst w rodzaju bustrofedon (na przemian od lewej do prawej i od prawej do lewej).
Język lidyjski stał się językiem martwym około I wieku p.n.e., ustępując miejsca grece.
Historia Lidyjczyków
Najwcześniejsze dzieje
Lidia powstała jako królestwo neo-hetyckie, po upadku imperium Hetytów w XII wieku p.n.e. Jeszcze w czasach hetyckich tereny, na których osiedlili się Lidyjczycy nazywane były Arzawa. Natomiast według Homera pierwotną nazwą królestwa była Maionia, a jego mieszkańcy nazywani byli Maiończykami.
Późniejsze źródła, w tym Herodot, twierdzą, że Meiończycy przemianowali się na Lidyjczyków na cześć swojego władcy, Lydusa, syna Attisa, panującego w czasach mitycznych. Również źródła hebrajskie wspominają o Lidyjczykach, wywodząc ich nazwę od Luda, syna Szema i napomykają, że byli oni świetnymi łucznikami.
Dynastie Lidyjskie
Lidią rządziły trzy znaczące dynastie władców: Atyadzi (od XIV do VIII wieku p.n.e.), Heraklidzi (w VIII wieku p.n.e.) oraz Mermnadzi (od VII do VI wieku p.n.e.). Lidia jako siła polityczna w regionie zaczęła się liczyć podczas panowania króla Gygesa (685 - 652 rok p.n.e.), który rozpoczął szeroko zakrojoną ekspansję oraz przeniósł stolicę z Hyme do Sardes.
Kres świetności Lidii nastąpił wraz z klęską odniesioną przez króla Krezusa, który najpierw wzniósł Lidię na szczyty potęgi, podporządkowując sobie wszystkie kolonie greckie w Jonii, za wyjątkiem Miletu, a następnie, zbyt pewny swej siły, porwał się na imperium Persów. Jego wyprawa na wschód zakończyła się niepowodzeniem, a jednocześnie zachęciła króla Persji Cyrusa do ataku i rozbicia wojsk lidyjskich w bitwie pod Sardes w 546 roku p.n.e. Od tego momentu datuje się kres państwa lidyjskiego oraz początek perskiej dominacji w Azji Mniejszej.
Dalsze dzieje Lidyjczyków
Pod panowaniem perskim Lidia była satrapią, a po podbojach Aleksandra Macedońskiego dostała się pod panowanie dynastii Seleucydów, a następnie Attalidów z Pergamonu. Ostatni król z tej dynastii zapisał swoje królestwo w testamencie Imperium Rzymskiemu. Za czasów rzymskich Lidia stała się częścią prowincji Azja, po czym w 296 roku n.e. została odrębną prowincją, ze stolicą w Sardes. Pod panowanie tureckie Lidia dostała się dopiero w 1390 roku.
Lidia w mitologii greckiej
Niewiele jest wiadomo na temat mitologii lidyjskiej, natomiast mitologia grecka stanowi wspaniałe źródło opowieści o mitycznych Lidyjczykach. Najsłynniejsi z nich to Tantal oraz jego córka Niobe.
Przypomnijmy w skrócie, że Tantal był mitologicznym synem Zeusa i dzięki swojemu pochodzeniu biesiadował na Olimpie z bogami. Ponieważ zdradzał ich sekrety ludziom oraz wykradał boskie pokarmy (nektar i ambrozję), został skazany na straszne męki w Tartarze, najmroczniejszej części podziemi, gdzie przebywały dusze skazane na wieczne cierpienia. Nad jego głową wisiały owoce, których nie mógł dosięgnąć, a będąc spragnionym nie mógł napić się wody, w której stał po kolana. Dodatkowo cały czas chwiał się nad nim ogromny głaz, grożąc zmiażdżeniem.
Niobe to również tragiczna postać, matka siedmiu synów i siedmiu córek, która była tak dumna z posiadania licznego potomstwa, że za swoją pychę została ukarana przez bogów. Zabili oni jej wszystkie dzieci, a rozpaczającą Niobe Zeus zamienił w głaz.
Również znaczna część bohaterskich perypetii Heraklesa dzieje się w Lidii, która jest w tym przypadku przedstawiana jako ląd odległy i peryferyjny w stosunku do Hellady.
Legendarne bogactwa króla Krezusa
Pozostaje nam odpowiedzieć na pytanie o pochodzenie legendy o bajecznych bogactwach ostatniego króla Lidii - Krezusa. Przez Lidię przepływała rzeka Pactolus, która niosła ze swoimi wodami samorodki złota i to one były źródłem zamożności króla. Skąd natomiast wzięło się w rzece złoto? Na to pytanie odpowiada inna legenda - o frygijskim królu Midasie, który w wodach rzeki zmył z siebie przekleństwo "złotego dotyku".
Król Krezus wykorzystywał swoje bogactwo do upiększania i rozbudowy swojej stolicy - Sardes, jak również był sponsorem budowy świątyni Artemidy w Efezie - jednego z Siedmiu Cudów Świata Starożytnego.
Dokonania Lidyjczyków
Abstrahując od mitologii, Lidyjczycy wnieśli w rozwój cywilizacyjny ludzkości dwa ważne wynalazki: pierwsze na świecie monety oraz pierwsze sklepy z prawdziwego zdarzenia. Lidyjskie monety pojawiły się około 650 roku p.n.e. i były wytwarzane ze naturalnego stopu złota i srebra nazywanego elektrum. Wybita na nich była głowa lwa - symbol królewski.
Przeczytaj więcej o dziejach Sardes, stolicy starożytnej Lidi.
