Końcówka października 2022 roku przyniosła przełomowe wiadomości dotyczące aktualnych wykopalisk archeologicznych prowadzonych na terenie starożytnego miasta Efez. Wydawałoby się, że w tym odwiedzanym przez tysiące turystów miejscu nie kryją się już żadne tajemnice, ale austriaccy archeolodzy pod kierownictwem profesor Sabine Ladstätter zadali kłam temu przekonaniu. No i przy okazji potwierdziła się trafność tytułu wydanego przez redakcję Turcji w Sandałach przewodnika - "The Secrets of Ephesus" (czyli "Sekrety Efezu").
Okres wczesnego średniowiecza był do tej pory stosunkowo słabo poznany w przypadku dziejów Efezu, zwłaszcza w porównaniu z wcześniejszymi czasami rzymskimi. Nowo ogłoszone odkrycie zespołu austriackiego to zapowiedź ogromnej rewolucji w zakresie wiedzy w tej dziedzinie. Cóż takiego odkryli archeolodzy? Otóż archeolodzy z Austriackiej Akademii Nauk odkryli doskonale zachowaną wczesnobizantyjską dzielnicę biznesowo-gastronomiczną. Jak się wydaje, obszar ten został nagle zniszczony w latach 614-615 n.e., o czym świadczą znalezione tam monety. Wszystkie sprzęty gospodarstwa domowego w pomieszczeniach zostały pokryte grubą warstwą noszącą ślady gwałtownego pożaru, a tym samym zachowane dla potomności, dzięki czemu można dziś uzyskać wyjątkowe migawki z dawnego życia. To sprawia, że znalezisko można porównać do stanowiska archeologicznego w Pompejach – chociaż jest ono datowane inaczej.
Nowo odkryta dzielnica znajduje się na Placu Domicjana, w miejscu publicznym bezpośrednio przylegającym do politycznego centrum rzymskiego miasta, czyli jego Górnej Agory. Wykopaliska prowadzone tu w 2022 roku były częścią dużego projektu badawczego poświęconego przemianom w mieście między okresem Cesarstwa Rzymskiego a późnym antykiem. Do tej pory na powierzchni około 170 metrów kwadratowych odsłonięto niewielki obiekt, składający się z kilku lokali użytkowych. Poszczególne pomieszczenia zachowały się do 3,4 m wysokości. Pod warstwą zniszczoną przez pożar odkopano niezwykle bogaty inwentarz. Odnaleziono tysiące sztuk naczyń, w tym całe miski z resztkami owoców morza, takich jak sercówki czy ostrygi, a także amfory wypełnione soloną makrelą. Znaleziono także pestki brzoskwiń, migdałów i oliwek, jak również zwęglony groszek i rośliny strączkowe.
Szczególne wrażenie wywołują cztery złote monety (solidy) oraz ponad 700 miedzianych monet. Wykopane pomieszczenia to sklep kucharski, magazyn, taberna, sklep z lampami i pamiątkami dla chrześcijańskimi pielgrzymów oraz warsztat z przyległą salą sprzedażową. Wyjątkowym znaleziskiem jest odkrycie około 600 małych butelek pielgrzymich, które były sprzedane chrześcijańskim pielgrzymom, którzy gromadzili w nich pamiątki ze świętych miejsc.
Nowe znaleziska przy Placu Domicjana mogą pomóc rozwiązać zagadkę z miejskiej historii Efezu. Sabine Ladstätter stwierdziła, że: "Chociaż do tej pory na podstawie dowodów archeologicznych można było zaobserwować, że w VII wieku miasto gwałtownie się zmniejszyło, a poziom życia znacznie spadł, przyczyny tego nie były jasne. Teraz prawdopodobnie będziemy musieli powiązać tę cezurę w historii Efezu z wojnami sasanidzkimi". Więcej informacji ta temat tego sensacyjnego odkrycia (w językach angielskim i niemieckim) można zdobyć na stronie Austriackiego Instytutu Archeologicznego.