Karawanseraj to rozpowszechniony na Bliskim Wschodzie rodzaj przydrożnego zajazdu czy też motelu, który w dawnych czasach dawał schronienie podróżnym i kupcom przemierzającym szlaki handlowe.

Słowo karawanseraj pochodzi z języka perskiego i jest wynikiem połączenia dwóch słów: kārvān (karawana) oraz sara (pałac). Mianem karawany zwykło się natomiast określać grupę kupców, pielgrzymów lub innych osób podróżujących wspólnie, w celu zapewnienia sobie bezpieczeństwa, na długich trasach. W języku tureckim karawanseraje często są nazywane han.

Historia seldżuckich karawanserajów

Na terenie Anatolii karawanseraje zostały zbudowane głównie w okresie panowania Turków Seldżuckich (1077-1307) i stanowią świadectwo wielkiego rozmachu i energii swoich twórców. Karawanseraje są drugą, po meczetach, najważniejszą grupą budowli tego okresu historii Turcji.

Przybliżona data zbudowania pierwszego seldżuckiego karawanseraju to rok 1210, za panowania sułtana Gıyaseddina Keyhüsreva, lecz większość z nich powstała w czasach największej świetności imperium, w latach 1220-1250.

Zdjęcie udostępnił nam użytkownik portalu TwS Jaś_Wędrowniczek.

Sześć z karawanserajów jest określanych mianem “sułtańskich” (tr. Sultan Han), ponieważ ich budowa została zlecona osobiście przez rządzącego sułtana. Są to: Evdir Han, Sultan Han Aksaray, Sultan Han Kayseri, Incir Han, Şarafsa Han oraz Alara Han. Pozostałe karawanseraje były fundowane przez lokalnych możnowładców.

Główna trasa handlowa wiodła w kierunku północnym z Antalyi przez Konyę i Aksaray do Erzurum, a druga – z wybrzeży Morza Czarnego przez Tokat, Sivas i Amasyę do Malatyi.

Szacuje się, że zbudowano ich przeszło 250, jednakże do czasów obecnych zachowało się ich, w różnym stanie, około setki. Niektóre są praktycznie całkowicie zachowane, część jest odrestaurowana, a część – ciągle leży w ruinie.

Powrót do spisu treści

Znaczenie karawanserajów

Seldżuccy władcy, panujący nad swoim imperium ze stolicy w Konyi, zdawali sobie sprawę z wagi handlu, zwłaszcza międzynarodowego, dla pomyślności i dobrobytu ich państwa. Aby ożywić handel, a tym samym zwiększyć przychody budżetowe, podjęli się dwóch zadań.

Po pierwsze – naprawili drogi wiodące przez Anatolię, które w wyniku ciągłych wojen popadły w ruinę. Dodatkowo odrestaurowali i zbudowali wiele mostów. Po drugie – wzdłuż odremontowanych dróg postawili zajazdy dla podróżnych, czyli właśnie karawanseraje.

Karawanseraje były budowane w odległości od 29 do 40 kilometrów od siebie, czyli takiej, jaką mógł przebyć w jeden dzień wielbłąd. Na zachodzie kraju sieć zajazdów była bardziej gęsta niż na wschodzie.

Zdjęcie udostępnił nam użytkownik portalu TwS Jaś_Wędrowniczek.

Każdy podróżny, niezależnie od pochodzenia, wyznania czy pozycji społecznej miał prawo zatrzymać się na trzy dni w karawanseraju, korzystać z wyżywienia, opieki medycznej i innych usług, a to wszystko za darmo – na koszt państwa seldżuckiego. Karawanseraje zatrudniały lekarzy, imamów, krawców, weterynarzy, kowali oraz kucharzy, którzy gwarantowali wysoki poziom obsługi.

Poza znaczeniem komercyjnym karawanseraje pełniły szereg innych funkcji. Najprawdopodobniej używano ich do celów wojskowych, były również schronieniem dla podróżującego dworu sułtańskiego. Czasami służyły jako więzienia, loże bractw religijnych oraz placówki rządowe i pocztowe.

Ze względu na szczególne znaczenie w historii Bliskiego Wschodu seldżuckie karawanseraje znajdują się obecnie na liście miejsc oczekujących na wpisanie na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Przeczytaj więcej o tureckich zabytkach na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Powrót do spisu treści

Wygląd typowego karawanseraju

Karawanseraj to zazwyczaj potężny budynek wzniesiony z kamienia, na planie prostokątnym, z odsłoniętym dziedzińcem wewnętrznym oraz zadaszoną salą z tyłu. Dodatkowo może posiadać wieże oraz ozdobny portal, udekorowany inskrypcjami zaczerpniętymi z Koranu lub motywami geometrycznymi.

Zdjęcie udostępnił nam użytkownik portalu TwS Jaś_Wędrowniczek.

Dziedziniec wewnętrzny otoczony jest przez pomieszczenia gospodarcze: jadalnie, łaźnie, latryny, warsztaty i magazyny. Zadaszony hol znajdujący się naprzeciwko bramy wjazdowej służył jako miejsce noclegowe, zarówno dla podróżnych, jak i zwierząt.

Karawanseraje były wznoszone na podstawie jednego z czterech podstawowych projektów, a ich powierzchnia wynosiła od 500 do 4800 metrów kwadratowych. Posiadały grube mury, które zapewniały bezpieczeństwo podróżnym, a dekoracje na bramach wjazdowych to często najwspanialsze przykłady płaskorzeźby okresu seldżuckiego.

Często częścią karawanseraju był meczet, a dodatkowo, jeżeli budynek posiadał system wodno-kanalizacyjny, powstawała również łaźnia (hamam). Pomieszczenia, w których przebywali podróżni były ogrzewane i oświetlane.

Przeczytajcie również relację z wyprawy do Alara Han autorstwa Jasia Wędrowniczka oraz opis karawanseraju Mahperi Hatun Han w Pazar koło Tokatu.

Powrót do spisu treści