W niniejszej pracy starałam się ukazać proces powstawania rzeczywistego narodu tureckiego posiłkując się aparatem pojęciowym i modelem ujmowania zagadnienia nacjonalizmu stworzonym przez Benedicta Andersona w książce „Wspólnoty wyobrażone”. Pamiętając, że model ten należy traktować jako pewien typ idealny, od którego procesy zachodzące w świecie społecznym odbiegać mogą w mniejszym lub większym stopniu, pragnę podkreślić, że jest on w dużej mierze użyteczny do analizy procesów narodowościowych i nacjonalistycznych, czego dowodem, mam nadzieję, jest powyższa analiza tureckiego nacjonalizmu. W szczególności użyteczne jest dokonane przez Andersona rozróżnienie między klasycznymi wspólnotami wyobrażonymi (monarchią dynastyczną i wspólnotą religijną) a nowoczesną wspólnotą narodową. jak również samo rozumienie narodu jako wspólnoty wyobrażonej. Jak widać na przykładzie Turcji powstanie narodu jest możliwe dopiero w warunkach spadku znaczenia wspólnot klasycznych.

Kolejnym ważnym elementem koncepcji Andersona jest ujmowanie nacjonalizmu w związku ze zjawiskami kulturowymi (tzw. koncepcja antropologiczna), co uwidoczniło się w Turcji szczególnym znaczeniem przemian świadomościowych w kształtowaniu się narodu. Należy przy tym pamiętać, że naród należy do zjawisk raczej ze sfery kultury, niż wąsko rozumianej polityki. Także w Turcji przemiany polityczne i ustrojowe spełniały rolę instrumentalną w stosunku do zadania głównego - powstania wspólnoty narodowej. Anderson dostrzegł też szczególną rolę języka, który to umożliwia generowanie wspólnot wyobrażonych i solidarności narodowej. Wyraźnie widać, że jego znaczenie potrafił wykorzystać Atatürk.

Należy wreszcie podkreślić trafności spostrzeżenia Andersona o istnieniu tzw. elementów protonarodowych, w odniesieniu do których ideologia nacjonalizmu jest wtórna: w Turcji istniały takie elementy przed rozpoczęciem przez Atatürka jego dzieła konsolidacji narodowej sformułowanego w postaci ideologii kemalizmu. W końcu warty podkreślenia jest podkreślany przez Andersona pewien szczególny aspekt nacjonalizmu, a mianowicie jego zdolność do tworzenia pewnych gotowych wzorów rozwiązań. Jest to widoczne w przypadku nacjonalizmu tureckiego, gdyż Atatürk pełnymi garściami czerpał ze wzorów zachodnioeuropejskich wspólnot narodowych, przenosząc je na grunt rodzimy. Podsumowując, model tworzenia się nowoczesnej wyobrażonej wspólnoty, jaką jest naród, okazał się bardzo użyteczny w dokonanej analizie procesu kształtowania się narodu tureckiego.

1. Imperium Osmańskie

2. Mustafa Kemal

3. Islam w państwie tureckim

4. Proces tworzenia się narodu

5. Model nacjonalizmu a proces formowania się narodu