Islam był nie tylko oficjalną religią Imperium Osmańskiego, ale czymś więcej - ucieleśnieniem ogromnej wspólnoty. Wyobrażano ją sobie głównie dzięki sakralnemu językowi, którym był arabski oraz dzięki świętemu tekstowi - Koranowi. Cechą charakterystyczną islamu jako klasycznej wspólnoty wyobrażonej było również przekonanie o niearbitralnej naturze znaków - rzeczywistość ontologiczna dostępna była tylko poprzez unikalny system reprezentacji, którym była właśnie święta księga - Koran. Wśród muzułmanów panowało przeświadczenie o zasadniczej nieprzetłumaczalności tego tekstu, a więc o jego niearbitralności, jako słowa danego od Boga.
W Imperium Osmańskim islam stanowił system moralny i prawny, ogarniający całe społeczeństwo. Poczucie przynależności religijnej było - do czasów Kemala Mustafy - znacznie silniejsze niż poczucie przynależności narodowej. Identyfikacja z religią muzułmańską szła tu znacznie dalej niż w krajach arabskich, ponieważ trzeba pamiętać, że funkcje kalifa - najwyższego przywódcy religijnego, „mahometańskiego papieża” - piastował właśnie władca Imperium Osmańskiego - sułtan, a po jego detronizacji w 1921 roku członek rodziny sułtańskiej. Z chwilą obalenia sułtanatu kalifat stał się główną ostoją feudalnej, antyrepublikańskiej reakcji.
Głównym zastrzeżeniem konserwatywnej opozycji w Turcji w stosunku do kemalistowskiej republiki było to, iż zagrażała ona więzom ludu tureckiego z jego muzułmańską i sułtańską przeszłością, jak i z szerszym światem muzułmańskim. Dlatego też siły tradycyjne musiały się zgrupować wokół osoby kalifa. Mustafa Kemal zgadzał się ze swymi oponentami w spojrzeniu na kalifat jako na związek z przeszłością, i właśnie dlatego zdecydowany był ten związek zerwać. W 1924 roku złożył z urzędu kalifa, zniósł kalifat i skazał na banicję członków domu osmańskiego. Decydując się na ten krok, Atatürk dokonał ataku na siły muzułmańskiej ortodoksji, gdyż wiara była oficjalnym credo ustanowionego porządku politycznego i społecznego.
3. Islam w państwie tureckim
