Region:
Ruiny antycznego miasta Assos położone są na kamienistym wzgórzu, które od południa oblewane jest przez wody Morza Egejskiego. Od północy Assos opływa strumień Tuzla, czyli antyczna rzeka Satnoieis. Pamiątki po starożytnej osadzie znajdują się na terenie współczesnej tureckiej wioski i miejscowości wypoczynkowej Behramkale.
Panorama Behramkale z widokiem na akropol i meczet Hüdavendigar
Zarys historii miasta
W poszukiwaniu najdawniejszych wzmianek o Assos niektórzy historycy sięgają aż do tekstów hetyckich. Około 1400 roku p.n.e. król Hetytów Tudhaliya I pokonał konfederację państw-miast z zachodniej Anatolii, która występowała pod wspólną nazwą Assuwa (Bryce 2010). Wysunięta została hipoteza, że nazwa ta łączy się z Assos (Starke 1997), co oznaczałoby, że miasto to ma historię o wiele dawniejszą, niż świadczą o tym dostępne obecnie dowody archeologiczne.
Inni historycy twierdzą, że z nazwy Assos wywodzi się nazwa całego kontynentu Azja (Bossert 1946), jednakże te dwie teorie są rozdzielne, przykładowo Starke nie jest przekonany, że Assos jest źródłem pochodzenia słowa Azja.
W Iliadzie pojawia się informacja, że niejaki Elastos, zabity przez Agamemnona, pochodził z położonego na stromej górze Pedasos, nieopodal którego płynęła rzeka Satnioeis. Z tego opisu geograficznego można wnioskować, że Pedasos to późniejsze Assos. Jednakże antyczny geograf Strabon, który żył na przełomie I wieku p.n.e. i I wieku n.e. pisał, że Pedasos, jedno z miast Lelegów, było w jego czasach opuszczone. To twierdzenie przeczy teorii, że Pesasos można utożsamiać z Assos, które było zamieszkane nieprzerwanie od założenia w VII wieku p.n.e.
Znaleziska archeologiczne pomagają odtworzyć historię Assos od czasów, gdy zostało ono zasiedlone w VII wieku p.n.e. przez osadników eolskich, którzy przybyli do Azji Mniejszej najprawdopodobniej z miasta Methymna położonego na egejskiej wyspie Lesbos.
W VI wieku p.n.e. Assos dostało się pod panowanie królestwa Lidii, a następnie, podzielił losy tego państwa, stając się częścią imperium perskiego. Satrapa tej perskiej prowincji o imieniu Ariobarzanes przyłączył się do tzw. buntu satrapów. Perscy namiestnicy prowincji, pomimo uzyskanego wsparcia ze strony egipskiego faraona, króla Sparty i kilku greckich miast odnieśli klęskę w bitwie pod Assos w 365 roku p.n.e.
Panorama z widokiem na akropol w Assos
W okresie po bitwie pod Assos Persja zaczęła tracić kontrolę nad terenami Troady, co odzwierciedlało ogólne osłabienie władzy centralnej królów perskich. W efekcie tego kryzysu władzę nad obszarem rozciągającym się od Assos do Atarneus (obecnie Dikili w pobliżu Bergamy) zagarnął bankier Eubulus. Eubulos rządził jako despotyczny tyran, ale z czasem podzielił się władzą ze swoim byłym niewolnikiem Hermiaszem.
W młodym wieku Hermiasz został wysłany na naukę do Aten, gdzie przez kilka lat studiował filozofię pod kierunkiem Platona i Arystotelesa. W tym czasie między Hermiaszem a Arystotelesem nawiązała się przyjaźń. Wkrótce po powrocie do Azji Mniejszej, w 351 roku p.n.e., Hermiasz odziedziczył po śmierci Eubulusa władzę nad Assos i Atarneus. Wkrótce Hermiaszem zainteresował się król Macedonii Filip II, który widział w nim potencjalnego sojusznika podczas planowanej kampanii w Azji Mniejszej.
Na polecenie Filipa II Arystoteles wyruszył do Assos, aby dołączyć do swojego przyjaciela Hermiasza z 'powodów politycznych'. Podczas pobytu w Azji Mniejszej (w latach 348-345 r. p.n.e.) Arystoteles wywarł ogromny wpływ na Hermiasza, który złagodził formę rządów oraz dostrzegł potencjał, jaki wynikał z potencjalnego sojuszu z Macedonią.
Pomnik Arystotelesa na tle murów obronnych w Assos
Jednakże niespodziewanie Filip II kompletnie odciął się od Hermiasza. Ta radykalna zmiana polityczna nastąpiła pod wpływem szantażu ze strony Aten, które zagroziły atakiem na Macedonię przy perskim wsparciu, o ile Filip nie zarzuci planów podboju Azji Mniejszej. Pozostawionego samemu sobie Hermiasza ujął na rozkaz perskiego władcy Artakserksesa III grecki najemnik. Hermiasz został wysłany w łańcuchach do Suzy - zimowej stolicy Persji. Tam poddano go torturom, aby wyjawił informacje dotyczące planów macedońskiej inwazji na Persję. Hermiasz zginął nie zdradzając niczego, a w ostatnich słowach prosił, aby przekazać jego przyjaciołom, że' nie uczynił niczego wstydliwego lub niegodnego filozofa'.
Antyczny sarkofag przy drodze w Assos
Perska kontrola nad Troadą, a więc i nad Assos, zakończyła się definitywnie wraz z przybyciem do Azji Mniejszej syna Filipa II - Aleksandra Wielkiego w 334 roku p.n.e. W latach 241 - 133 p.n.e. Assos należało do Królestwa Pergamonu, rządzonego przez dynastię Attalidów. Ostatni władca z tej dynastii - Attalos III - zapisał całe królestwo Rzymowi.
Święty Paweł odwiedził Assos podczas swojej trzeciej podróży misyjnej (53 - 57 r. p.n.e.). Dotarł do Assos pieszo z Aleksandrii Troas (to zaledwie 55 km), aby spotkać się ze świętym Łukaszem i popłynąć na wyspę Lesbos.
Dowiedzcie się więcej o wędrówkach świętego Pawła Apostoła.
Od czasów Aleksandra Wielkiego Assos zaczęło podupadać, tracąc znaczenie w Troadzie na rzecz Aleksandrii Troas. W czasach późnego Bizancjum Assos skurczyło się do rozmiarów małej wsi. Po zdobyciu Assos przez wojska tureckie w 1306 roku tureccy osadnicy nadali miejscowości nową nazwę - Behramkale. Rozwój tej miejscowości nastąpił dopiero wraz ze wzrostem popularności turystyki w II połowie XX wieku. Nawet obecnie mieszka w Behramkale na stałe zaledwie 1100 osób.
Kamienne domy w Behramkale
Prace archeologiczne w Assos
Istnienie antycznych ruin na terenie Behramkale nie było nigdy tajemnicą. W 1838 roku sułtan osmański Mahmud II podarował francuskiemu archeologowi Raoulowi Rochette kilka bloków z rzeźbami, pochodzących ze świątyni Ateny. Znajdują się one obecnie w muzeum sztuki w Luwrze.
Pierwsze prace archeologiczne w Assos przeprowadziła ekspedycja Amerykańskiego Instytutu Archeologicznego pod kierownictwem J. T. Clarke'a i F. H. Bacona w latach 1881 - 1883. W trakcie prac zbadano i udokumentowano świątynię Ateny, gimnazjum, agorę, teatr, buleuterion i grobowce na terenie nekropolii. Zgodnie z obowiązującą umową 2/3 znalezionych eksponatów zostało przekazanych sułtanowi, a 1/3 - wywieziono do Ameryki. Są one udostępniane zwiedzającym Museum of Fine Arts w Bostonie.
Widok na teatr w Assos i na zatokę Edremit
Po prawie stu latach przerwy, w 1981 roku, nowe badania w Assos rozpoczął profesor Ümit Serdaroğlu, dla którego poznanie Assos stało się dziełem życia. Zmarły w 2005 roku naukowiec został pochowany właśnie w Assos. Od 2006 roku pracami kieruje dr Nusret Arslan z Uniwersytetu w Çanakkale.
Współczesne miasto Behramkale
Behramkale jest podzielone na dwie dzielnice, które miejscowi nazywają liman czyli port oraz köyü czyli wieś. Przybywając do Behramkale od strony lądu, z dowolnego kierunku, najpierw trafia się do części köyü. Stamtąd idąc lub jadąc pod górę, można dojechać na akropol, w którego najwyższym punkcie stoją ruiny świątyni Ateny.
Kierując się z dół, po drodze do liman mija się teren nekropolii oraz widoczny z drogi teatr antyczny, aby stromymi i wąskimi zakosami dotrzeć do dzielnicy portowej.
Informacje praktyczne
Punkty usługowe
Pomimo znacznej popularności wśród turystów Behramkale nie może pochwalić się wieloma udogodnieniami. Bankomaty znajdują się jedynie w górnej części miejscowości czyli w köyü. Jest tam również apteka. Nie należy oczekiwać, że internet bezprzewodowy jest tu standardem.
Noclegi
W Behramkale, zarówno w dzielnicy wiejskiej, jak i portowej, znajduje się mnóstwo pensjonatów i hoteli. Wiele z nich mieści się w kamiennych, tradycyjnych domach. Nocleg w dzielnicy wiejskiej jest polecany osobom ceniącym sobie spokój i ciszę, a w dzielnicy portowej - osobom poszukującym rozrywek i widoków na morze. W sezonie letnim większość właścicieli pensjonatów nalega na wykupienie śniadań i obiadokolacji (tr. yarım pansiyon).
Dom zbudowany z kamienia w Behramkale
Wyżywienie
Restauracje nad samym morzem mają wyższe ceny niż restauracje położone wyżej na wzgórzu, w dzielnicy wiejskiej. Większość lokali przy porcie specjalizuje się w daniach rybnych. Restauracje w dzielnicy wiejskiej oferują wybór dań z jagnięciny i koźliny, jak również typowe gotowe potrawy z lokant oraz wiejskie specjalności w rodzaju gözleme.
Więcej informacji o Assos znajdziecie w relacji Turcja dookoła.
Co warto zobaczyć:
Zwiedzanie antycznego Assos
Akropol, na którym położone są ruiny miasta Assos otaczają fortyfikacje, które uznawane są za jedne z najlepiej zachowanych antycznych greckich murów obronnych (Akurgal 2011). Większość odcinków tych obwarowań pochodzi z IV wieku p.n.e.
Mury obronne Assos
Na teren miasta prowadzi kilka bram, z których każda jest inna i oryginalna w zamyśle. Główna brama znajduje się po stronie zachodniej. Do naszych czasów zachowała się wschodnia wieża przy tej bramie, której pozostałości mają aż 14 metrów wysokości.
Główna brama Assos z zachowaną wschodnią wieżą obronną
W najwyższym punkcie wzniesienia, na którym znajdował się akropol w Assos, znajdują się pozostałości świątyni Ateny. Ta świątynia, zbudowana została około 530 roku p.n.e. w stylu doryckim. Jednakże późniejsze jej elementy, w tym architraw, charakteryzuje styl joński. Świątynię otaczała kolumnada, licząca sobie po 13 kolumn wzdłuż dłuższych boków i po 6 wzdłuż boków krótszych.
Skały podtrzymujące fundamenty świątyni Ateny w Assos
Do dnia dzisiejszego na miejscu, w którym stała świątynia, zachował się jej stylobat czyli kamienna podstawa budowli, która dźwigała całą konstrukcję. Jego wymiary wynoszą około 14 na 30 metrów. Stoi również sześć z 38 kolumn. Wspaniałe reliefy niegdyś zdobiące świątynię, rozsiane są po muzeach w Stambule, Paryżu i Bostonie, a doryckie kapitele kolumn i inne fragmenty budynku są rozrzucone po okolicy. Ze szczytu wzniesienia, o wysokości 238 metrów, rozciąga się wspaniały widok na dolinę rzeki Satnioeis i na zatokę Edremit.
Widok z Assos na Morze Egejskie i wyspę Lesbos
Na tarasach południowego zbocza akropolu położone są pozostałości agory, gimnazjum i teatru. Agora czyli główny plac miasta była z od stron północnej i południowej ograniczona przez wydłużone hale kolumnowe. Stoa północna zbudowana była w porządku doryckim i miała dwie kondygnacje, a jej długość wynosiła aż 111 metrów.
Północna stoa na agorze w Assos
Na południowy-zachód od agory oraz na zachód od stoy północnej znajdowały się sklepy, które prawdopodobnie specjalizowały się w sprzedaży luksusowych towarów. Do naszych czasów zachowały się jedynie ich fundamenty.
Stoa południowa posiadała trzy kondygnacje, z których dwie niższe otwierały się w kierunku południowym, a najwyższa - zarówno na północ, jak i na południe. Mieszkańcy antycznego Assos mogli spacerować zacienionymi chodnikami, z których mieli świetne widoki na teren agory oraz na Morze Egejskie. Środkowa kondygnacja południowej stoy mieściła 13 sklepów w formie krytego bazaru. W piwnicy znajdowały się dwie cysterny na wodę, do dyspozycji mieszkańców było również 13 łazienek.
Agora w Assos
Wejście na teren agory w formie szerokiej bramy zwieńczonej łukiem położone było po stronie zachodniej. Tuż za wejściem, po prawej stronie, stała niewielka świątynia, później przekształcona w kościół chrześcijański. Również z tej budowli pozostały tylko fundamenty.
Fundamenty świątyni na agorze w Assos
Po węższej, wschodniej stronie agory znajdowały się najważniejsze budynki publiczne miasta, w tym buleuterion czyli miejsce zgromadzeń rady miejskiej. Budowle w obrębie agory datowane są na III i II wiek p.n.e. (Akurgal 2011).
Pomiędzy główną bramą miejską a agorą znajdowało się gimnazjum czyli szkołę, w której chłopcy trenowali sport oraz uczyli się muzyki, literatury i filozofii. Zachował się jego brukowany dziedziniec o wymiarach 40 na 32 metry, niegdyś z każdej strony otoczony kolumnadą. W północno-wschodniej części dziedzińca w czasach bizantyjskich postawiono kościół, a w południowo-zachodnim rogu znajduje się cysterna.
Gimnazjum w Assos
Tuż pod agorą, czyli w kierunku południowym, stoi teatr. Zbudowany został w III wieku p.n.e., a w czasach rzymskich przeszedł renowację. Konstrukcja teatru jest typowa dla czasów greckich - wykorzystuje naturalne nachylenie zbocza i jest zorientowana w kierunku pięknego, panoramicznego widoku. Teatr mógł niegdyś pomieścić 5 tysięcy widzów. Podobno jeszcze sto lat temu stan jego zachowania był znacznie lepszy (Akurgal 2011), a widoczne są próby jego odbudowy i przywrócenia mu dawnej świetności.
Teatr w Assos - widok na zatokę Edremit
Droga wiodąca do głównej bramy Assos prowadzi przez teren nekropolii. Zachowało się na tym obszarze dużo sarkofagów i pomników. Najstarsze groby odkryte w Assos to pochówki w dużych glinianych naczyniach czyli pithosach, pochodzące z VII wieku p.n.e. W VI wieku p.n.e. pojawiły się pierwsze groby cystowe czyli obudowane kamiennymi ścianami, a w V wieku p.n.e. - pierwsze sarkofagi. Pochówki w sarkofagach odbywały się od tego okresu nieprzerwanie aż do ery bizantyjskiej.
Teren nekropolii w Assos
Sarkofagi greckie były proste, bez inskrypcji i z płaskimi pokrywami. Rzymskie sarkofagi wyróżniały się bogatymi zdobieniami, inskrypcjami i monumentalnymi rozmiarami. Jednym z najlepiej zachowanych w Assos przykładów takiego sarkofagu jest ten, w którym pochowano Publiusa Variusa w I wieku p.n.e. Sarkofagi z Assos, wykonane z lokalnego kamienia, słynęły w świecie antycznym i były szeroko eksportowane (Freely 2008).
Większość budowli w Assos zostało skonstruowanych z materiałów lokalnych, w tym z andezytu, który jest skałą wylewną o strukturze porfirowej. Z andezytu wytwarzano również słynne sarkofagi, ponieważ ten materiał przyspieszał rozkład ciała i oczyszczanie kości zmarłych, co w czasach antycznych postrzegano jako ogromną zaletę andezytu.
Informacje praktyczne
Wstęp na teren świątyni Ateny jest płatny (w 2014 roku - 10 TL) i możliwy w godzinach od 8:00 do 19:30. Pozostałe części antycznego miasta są ogrodzone, ale budki biletowe nie są obsadzone przez obsługę i nikt nie pobiera opłat za wstęp. Zjeżdżając od strony wsi do portu najpierw mija się bramkę prowadzącą na teren nekropolii, a następna bramka znajduje na wysokości teatru.
Pusta budka biletowa przy wejściu na teren nekropolii w Assos
Pozostałe atrakcje Behramkale
Oprócz pozostałości antycznego miasta Assos na terenie Behramkale znajduje się kilka ciekawych budowli. Najważniejszą z nich jest meczet Hüdavendigar, zbudowany w XIV wieku za panowania sułtana Murada I. Kopuła meczetu ma około 10 metrów średnicy. Nad drzwiami wejściowymi meczetu znajduje się wyrzeźbiony krzyż oraz grecka inskrypcja, które wskazują, że do budowy wykorzystano kamienie z kościoła z czasów bizantyjskich.
Panorama Assos - po prawej stronie meczet Hüdavendigar
Wygląd innych fragmentów budynku sugeruje, że jego budowniczowie zaopatrywali się w świątyni Ateny (Freely 2008). Konstrukcja meczetu jest typowa dla wczesno-osmańskiego stylu w architekturze. Jest jednym z dwóch zachowanych meczetów tego rodzaju w Turcji (drugim jest Zielony Meczet w Bursie).
Przeczytajcie więcej o Zielonym Meczecie z Bursy.
Meczet Hüdavendigar stoi tuż przy wieży obronnej, również pochodzącej z czasów Murada I. Przy drodze wyjazdowej z Behramkale stoi XIV-wieczny most, również noszący nazwę Hüdavendigar.
Przeczytajcie więcej o moście Hüdavendigar.
Most Hüdavendigar przy drodze wyjazdowej z Assos
Droga stromo schodząca w kierunku morza prowadzi do portowej dzielnicy Behramkale czyli İskele. W tej okolicy zachowały się stare kamienne domostwa, przekształcone w restauracje i pensjonaty. Nieopodal znajduje się niewielka kamienista plaża, a wzdłuż wybrzeża organizowane są rejsy turystyczne.
Bibliografia
- Akurgal, Ekrem, Ancient Civilizations and Ruins of Turkey, Stambuł, 2011
- Bossert, Helmut T., Asia, Stambuł, 1946
- Bryce, Trevor, The Kingdom of the Hittites, Oksford, 2010
- Freely, John, The Western Shores of Turkey, Londyn, 2008
- Starke, Frank, Troia im Kontext des historisch-politischen und sprachlichen Umfeldes Kleinasiens im 2. Jahrtausend, Studia Troica 7, 1997
Obejrzyjcie galerię zdjęć z Assos.
Obejrzyjcie również zdjęcia znalezisk z Assos wystawionych w Muzeum Archeologicznym w Çanakkale.
Jak dotrzeć?:
Autokarem: z Çanakkale (kurs poranny o 10:00).
Dolmuszem: z Ayvacık (20 minut), z Gülpınar (1 godzina ) oraz w lecie z Küçükkuyu (1 godzina). W sezonie letnim niektóre dolmusze zjeżdżają do dzielnicy portowej.
Pomiędzy dzielnicami Behramkale w sezonie letnim kursują autobusy wahadłowe.
Samochodem: z Ayvacık należy jechać drogą prowadzącą w kierunku południowym (odległość to niecałe 18 km). Z Babakale trasa do Behramkale prowadzi w kierunku zachodnim (30 km). Są to drogi o kategorii lokalnej, ale bardzo dobrej jakości.
Widok na miasteczko Behramkale i na akropol Assos z drogi przelotowej
- Zaloguj się albo zarejestruj aby dodać komentarz
