To antyczne miasto portowe w Troadzie założył Antygon Jednooki - jeden z generałów Aleksandra Wielkiego - pod nazwą Antigoneia. Po śmierci Antygona, gdy kontrolę nad terenami Troady uzyskał inny macedoński dowódca - Lizymach - miasto zostało przemianowane na Aleksandrię, ku czci wielkiego wodza. Ponieważ miast o nazwie Aleksandria istniało w owych czasach dużo, tej konkretnej Aleksandrii nadano określenie 'Troas' czyli z Troady.

Zarys historii miasta

Według źródeł antycznych osada na terenie późniejszego miasta istniała już przed czasami hellenistycznymi i nazywała się Sigeia (Sigia). Antygon Jednooki przyczynił się jedynie do jej rozbudowy, między innymi poprzez przesiedlenie do niej mieszkańców okolicznych miast o nazwach: Gargara, Hamaxitos, Neandria, Kolonai, Larisa, Kebren oraz Skepsis. Stało się to około 310 roku p.n.e.

Z czasem Aleksandria Troas stała się najważniejszym portem w północno-zachodniej części Azji Mniejszej, a także najbogatszym miastem Troady. Zawdzięczała to strategicznemu położeniu na wybrzeżu Morza Egejskiego nieopodal wejścia do cieśniny Dardanele, co sprawiało, że była dogodnym portem tranzytowym dla towarów transportowanych na trasie ze wschodu do portu Neapolisa w Macedonii i dalej drogą lądową do Rzymu. Dodatkowymi źródłami dochodów dla miasta były słone źródła w Larisa, kopalnie, pola uprawne oraz przychody ze świątyni Apollon Smintheion.

W czasach rzymskich, w 188 roku p.n.e., Aleksandria uzyskała status miasta wolnego i autonomicznego. Szacuje się, że w dniach największego rozkwitu miasto zamieszkiwało 100 tysięcy ludzi. Do rozwoju miasta przyczyniali się kolejni cesarze rzymscy, w tym Oktawian August i Hadrian. Znany rzymski mąż stanu, filozof i bogacz - Herod Attyk - został w 125 roku n.e. mianowany przez cesarza Hadriana prefektem wolnych miast Azji. W trakcie pełnienia tej funkcji ufundował akwedukt w Aleksandrii Troas, którego fragmenty zachowały się do naszych czasów. Herod Attyk był również sponsorem lokalnego teatru oraz łaźni.

Już w połowie I wieku n.e. istniała w Aleksandrii niewielka społeczność chrześcijańska, o czym wiadomo z Nowego Testamentu, a dokładnie z Listów świętego Pawła oraz z Dziejów Apostolskich. Ponieważ Aleksandria Troas była ważnym portem, to z niej wyruszył w rejs do Europy święty Paweł podczas swojej drugiej podróży misyjnej (lata 50 - 52 n.e.). Apostoł odwiedził miasto ponownie podczas trzeciej podróży misyjnej (53 - 58 r. n.e.). Według Nowego Testamentu podczas tego pobytu przywrócił on do życia młodzieńca o imieniu Eutych. Ów człowiek przybył do Aleksandrii, aby wysłuchać mowy świętego Pawła, ale ze zmęczenia zasnął i spadł z trzeciego piętra.

Przeczytajcie więcej o wędrówkach świętego Pawła po Anatolii.

Podobno cesarz Konstantyn Wielki rozważał uczynienie z Aleksandrii Troas nowej stolicy imperium, ostatecznie jednak jego wybór padł na Bizancjum, czyli późniejszy Konstantynopol.

W czasach bizantyjskich Aleksandria Troas posiadała rangę biskupstwa, znane są imiona niektórych jej biskupów. Jeszcze w X wieku n.e. pojawia się jako diecezja podlegająca Kyzikos. Obecnie miasto jest nadal tytularną stolicą biskupią Kościoła Rzymskokatolickiego jako Troadensis, jednak jego ostatni biskup tytularny Joseph-Alphonse Baud zrezygnował z tej funkcji w 1971 roku. Aleksandria Troas jest również tytularnym biskupstwem Kościoła Prawosławnego.

Nie wiadomo, kiedy dokładnie miasto zostało opuszczone, ale wraz ze wzrostem znaczenia Konstantynopola pozycja Aleksandrii Troas spadała. W 267 roku n.e. miasto splądrowali Goci, co wywarło mocny, negatywny wpływ na jego sytuację ekonomiczną. Wiadomo, że z czasem port uległ zamuleniu i miasto popadło w ruinę. W czasach średniowiecznych podróżnicy, którzy widzieli pozostałości Aleksandrii od strony morza, podejrzewali, że są to ruiny legendarnej Troi

W pierwszej połowie XIV wieku cała Troada dostała się pod kontrolę dynastii Karasidów, należącej do tureckich plemion koczowniczych. Utworzyli oni tzw. bejlik Karası czyli okręg administracyjny zarządzany przez beja, obejmujący tereny obecnych prowincji Balıkesir, Bergama i Çanakkale. W 1336 roku ten bejlik podbił Orhan Gazi z dynastii Osmanów. Uzyskał tym samym dogodny punkt rozpoczęcia kampanii podboju terenów europejskich, położonych po drugiej stronie cieśniny Dardanele.

W czasach osmańskich ruiny Aleksandrii Troas były znane jako Eski Stambul czyli Stary Stambuł. Przyczyna sukcesu miasta w czasach antycznych - jego dogodne położenie na skrzyżowaniu tras lądowych i morskich - stała się powodem obecnego, dość opłakanego stanu ruin Aleksandrii. Ponieważ do miasta łatwo było dotrzeć, to równie łatwo było je rozebrać, a materiały budowlane wywieźć i ponownie wykorzystać. Przykładowo kolumny zdobiące meczet Yeni Valide w Stambule pochodzą właśnie z Aleksandrii Troas.

Podróżnicy z Europy odwiedzający w XVIII wieku Troadę opisywali, że Aleksandria była całkowicie opuszczona i kompletnie zrujnowana. Skarżyli się również, że była ona dogodną kryjówką dla lokalnych rozbójników, czających się na podróżnych. Opisywano także, jak ruiny eksploatowane są przez rząd osmański, zarządzający wywóz elementów architektonicznych do Stambułu. Lokalni rolnicy wykorzystywali sarkofagi jako zbiorniki ulicznych fontann, a z granitowych bloków wytwarzano kule armatnie dla armii.

Od 1993 roku na terenie Aleksandrii Troas prowadzone są prace archeologiczne pod kierunkiem naukowców z Westfalskiego Uniwersytetu Wilhelma w Münsterze.

Zwiedzanie Aleksandrii Troas

Ruiny Aleksandrii Troas zajmują około 400 hektarów, ale większość terenu jest mocno zarośnięta krzakami. Nadal widoczny jest zarys dawnych murów obronnych, które miejscami są nieźle zachowane. Całkowita długość murów wynosiła 10 km, a w regularnych odstępach stały wieże obronne. Jedna z głównych dróg wjazdowych do miasta prowadziła przez Bramę Wschodnią, nazywaną także Bramą Neandrii, zbudowaną w III wieku p.n.e.

Zachowane do naszych czasów fragmenty budowli to: łaźnia, pięć odeonów, teatr, gimnazjum, nekropolia, nimfeum oraz niedawno odkryty stadion pochodzący z około 100 roku p.n.e. Akwedukt z czasów cesarza Trajana znajduje się we wschodniej części miasta.

W najwyższym punkcie na terenie Aleksandrii znajdują się pozostałości teatru z czasów hellenistycznych. Publiczność, oprócz odbywających się tam przedstawień, mogła podziwiać wspaniałe widoki na całe miasto, odległe ruiny Neandrii, wyspy Lesbos i Bozcaada oraz cieśninę Dardanele.

Najlepiej zachowanym kompleksem budynków jest rzymski zespół składający się z gimnazjum i łaźni, zbudowany z funduszy zapewnionych przez Heroda Attyka. Ruiny tej budowli znane są obecnie wśród lokalnej ludności jako Bal Saray czyli Miodowy Pałac. Wymiary łaźni to 123 na 84 metry.

Dawny port, składający się z dwóch zatok, jest całkowicie zamulony. Ostatnio na jego terenie prowadzone są prace archeologiczne.

Informacje praktyczne

Ruiny Aleksandrii Troas znajdują się na terenie współczesnej tureckiej wsi Dalyan, w prowincji Çanakkale, około 10 km na południe od miejscowości Geyikli. Teren do odwiedzenia jest dosyć rozległy, położony po obu stronach drogi.

Część terenu jest mocno zarośnięta, warto zadbać o ochronę nóg i stóp przed kolczastymi krzewami.

Wstęp na teren ruin jest darmowy, po prawej stronie drogi jadąc z kierunku północnego, tuż przy świątyni na agorze, położony jest parking.

Bibliografia

1. John Freely, The Western Shores of Turkey, Tauris Parke Paperbacks, 2006