Region:
Rozległe ruiny Heraklei Latmijskiej położone są malowniczo nad jeziorem Bafa, które jest pamiątką po dawnej Zatoce Latmijskiej. Wokół tej zatoki w czasach antycznych założono wiele miast portowych, w tym Milet, Priene i Myus. Podobnie jak w ich przypadku, również dzieje Heraklei są związane z działalnością rzeki Meander, która przez stulecia stopniowo zamulała zatokę, pozbawiając położone wokół niej porty dostępu do Morza Egejskiego.
Heraklea została założona w najdalszym, wschodnim punkcie Zatoki Latmijskiej, u podnóża Góry Latmos (tr. Beşparmak Dağı, czyli Góra Pięciopalczasta). Z tego powodu w starożytności osada nazywała się Latmus (lub Latmos). Od czasu podboju przez króla Karii Mauzolosa, nazywano ją Herakleą, co odzwierciedlało realizowany przez tego władcę plan hellenizacji Karii. Przydomek "Latmijska" dodano, aby odróżnić Herakleę od innych osad noszących tę samą nazwę.
Mityczne dzieje
Najciekawszym mitem związanym z Herakleą Latmijską są dzieje Endymiona. Według lokalnej wersji mitu, ten przystojny młodzieniec był pasterzem z pobliskiej wioski. Pewnej nocy zasnął w jaskini na zboczu góry Latmos. Kiedy spał, Selene, bogini księżyca, zobaczyła go w swoim jasnym świetle. Zakochana Selene spędziła noc z młodzieńcem, ale kiedy Zeus dowiedział się o ich miłości, postanowił, że Endymion nigdy nie obudzi się ze snu. Endymion zapadł w wieczny sen, zachowując młodość i urodę, a Selene odwiedzała go i kochała się z nim, rodząc mu 50 córek.
Mit Endymiona przetrwał w pamięci mieszkańców Heraklei aż do czasów chrześcijańskich. Endymion był wówczas czczony jako miejscowy święty, jako jeden z wielu pustelników, których przyciągnęła góra Latmos. Na zboczach góry odkryto starożytny grobowiec z sarkofagiem. Uważano, że jest to miejsce spoczynku Endymiona i przekształcono je w miejsce kultu. Co roku, w dniu poświęconym Endymionowi, miejscowi mnisi otwierali sarkofag. Złożony tam szkielet najwyraźniej wydawał dziwne dźwięki, uważane za głos Endymiona próbującego się komunikować i przekazać ludziom imię Boga. Odkryty w czasach współczesnych przez archeologów grobowiec skalny wydaje się być potwierdzeniem (przynajmniej częściowym) prawdziwości tej historii. Chociaż w środku nie było sarkofagu, wiele innych sarkofagów znajduje się wśród ruin Heraklei, dodając temu miejscu romantycznego i tajemniczego charakteru.
Historia Heraklei
Latmos było początkowo osadą karyjską, sąsiadującą z obszarami kolonizacji jońskiej. Zostało założone około 1000 roku p.n.e. przez Karów, którzy zostali wypędzeni przez podbijających wybrzeże Azji Mniejszej Greków w głąb lądu. Znaleźli schronienie w niegościnnym, ale bezpiecznym skalistym krajobrazie Góry Latmos. Pierwotnie to karyjskie miasto znalazło się pod panowaniem Lidii, a później przeszło pod kontrolą Persji w VI w. p.n.e., podobnie jak miasta Jonii. Od 499 do 494 roku p.n.e. Latmos, podobnie jak reszta Karii, wzięło udział w powstaniu jońskim przeciwko Persji.
W V w. p.n.e. Latmos należało do Związku Morskiego, płacąc Atenom minimalną roczną składkę w wysokości jednego talentu, co odzwierciedlało jego słabą pozycję ekonomiczną w tym okresie. Następnie, w połowie IV w. p.n.e., Latmos ponownie znalazło się pod panowaniem Persji i stało się częścią satrapii Karii, którą rządziła lokalna dynastia Hekatomnidów.
Szczegółowy opis strategii zastosowanej przez Mauzolosa z dynastii Hekatomnidów w celu przejęcia kontroli nad Latmos został opisany przez Poliajnosa, rzymskiego autora i retora z II wieku n.e. w jego Podstępach wojennych: "Aby przejąć kontrolę nad Latmos, silnie ufortyfikowanym miastem, Mauzolos udawał, że chce zawrzeć bliski sojusz z Latmos. W tym celu zwrócił mu zakładników, których wziął Hidrieus [brat Mauzolosa, Idrieus]; i mianował Latmian swoją strażą przyboczną, jakby byli ludźmi, na których lojalność mógł liczyć. Postawił sobie za punkt honoru, aby ich zadowolić, we wszystkim, czego sobie zażyczyli; i po zdobyciu w ten sposób ich poparcia, poprosił ich o wysłanie mu trzystu ludzi jako strażników dla jego osoby. Udawał, że ma interesy, które wymagają od niego udania się do Pygeli i że obawia się złowrogich planów Herofita z Efezu. Ludzie, o których prosił, zostali natychmiast do niego wysłani i towarzyszyli mu wraz z innymi siłami, które miał w gotowości, gdy maszerował na Latmos, w drodze do Pygeli. Gdy wszyscy obywatele wyszli, aby zobaczyć przechodzącą armię, oddział wojsk, który umieścił w zasadzce w nocy, wyruszył i zajął miasto, które zostało opuszczone przez jego mieszkańców, pozostawiając bramy szeroko otwarte. Mauzolos odwrócił się wtedy i wkroczył do Latmos ze wszystkimi swoimi siłami, i stał się panem miasta."
Miasto zostało następnie całkowicie przebudowane w nowej lokalizacji, na terenie położonym dalej na zachód, i przemianowane na Herakleę. Zostało zbudowane zgodnie z zasadami systemu hippodamejskiego, znanego również z Priene i Miletu. Stało się to najprawdopodobniej za panowania Lizymacha, następcy Aleksandra Wielkiego, który w 306 roku p.n.e. został królem Tracji, Azji Mniejszej i Macedonii. W okresie hellenistycznym stare miasto Latmos, leżące na wschód od nowej Heraklei, służyło jako nekropolia.
Ponadto, tworzący w VI wieku n.e. Stefan z Bizancjum zapisał, że miasto było również krótko znane jako Pleistarcheia, od imienia Pleistarchosa. Był on synem Antypatra i bratem Kasandra i rządził Karią przez kilka lat po bitwie pod Ipsos w 301 roku p.n.e.
Na początku II wieku p.n.e. Rzym przyznał wolność Heraklei, która wcześniej rozważnie i mądrze zmieniła stronę przed pokonaniem króla Seleucydów Antiocha III przez Rzym. To zapoczątkowało złoty wiek miasta. W 133 roku p.n.e. Heraklea, jako część Karii, została włączona do rzymskiej prowincji Azji. Heraklea, która znajdowała się na obrzeżach prowincji, nie zaznała jednak szczególnej szczodrobliwości cesarskiej ani sponsorów o randze senatorskiej. Tylko niewielkie łaźnie rzymskie zmieniły stary hellenistyczny pejzaż miejski w tym okresie.
Źródłem bogactwa Heraklei w czasach hellenistycznych i wczesnorzymskich był handel morski. Z relacji starożytnego geografa Strabona wiadomo, że jeszcze w I wieku p.n.e. miasto miało dostęp do morza i zapewniało kotwicowisko dla łodzi: "Następnie następuje Zatoka Latmos, nad którą znajduje się Heraklea pod Latmosem, jak się ją nazywa, małe miasteczko ze schronieniem dla statków. Dawniej nosiło tę samą nazwę, co góra powyżej". Strabon odnotował również istnienie kultu Endymiona i jego sanktuarium: "W niewielkiej odległości dalej, po przekroczeniu małej rzeki w pobliżu Latmosu, widać w jaskini grobowiec Endymiona".
W okresie bizantyjskim Heraklea stała się miejscem chętnie wybieranym przez pustelników i mnichów. Zbudowali wiele kościołów i klasztorów na brzegach jeziora Bafa, jego wyspach i zboczach góry Latmos. W VII wieku góry Latmos zostały zasiedlone przez mnichów z Synaju i stały się świętą górą, porównywalną do góry Athos w Grecji. Nawet dzisiaj Herakleia pozostaje tytularnym biskupstwem Kościoła rzymskokatolickiego.
Pod koniec XIV wieku Turcy Osmańscy pokonali regionalnych rywalizujących między sobą tureckich dynastów w południowo-zachodniej części Azji Mniejszej. Najpóźniej w tym czasie jezioro Latmos zostało całkowicie odcięte od morza, uniemożliwiając rozwój gospodarczy Heraklei. Dziś mała wioska Kapıkırı stoi między pozostałościami starożytnego miasta.
Badania archeologiczne
Heraklea nigdy nie stała się celem systematycznych wykopalisk archeologicznych, więc jej rozległy obszar pozostaje stosunkowo słabo poznany. Obszar ten został po raz pierwszy zbadany przez niemieckiego archeologa Theodora Wieganda w 1905 roku.
Na początku XX wieku przeprowadzono kilka badań archeologicznych w samej Heraklei i jej otoczeniu. Na przykład Friedrich Krischen opublikował w 1912 roku książkę o fortyfikacjach miasta, Die Befestigungen von Herakleia am Latmos.
Badania w Heraklei były kontynuowane w latach 1976-79 w imieniu Niemieckiej Rady ds. Badań Naukowych, a od 1984 roku w imieniu Niemieckiego Instytutu Archeologicznego przez Ursa Peschlowa. Anneliese Peschlow-Bindokat przeprowadziła badania nad poprzednią osadą Latmos, położoną zaledwie 100 metrów na wschód od Heraklei. Ponadto kilka lat temu Uniwersytet w Tybindze przeprowadził badanie, którego głównym celem było poznanie rozwoju działalności osadniczej.
Zwiedzanie
Ruiny Heraklei znajdują się na terenie współczesnej tureckiej wioski znanej jako Kapıkırı. Starożytna Heraklea została zaplanowana zgodnie z tzw. systemem Hippodamejskim. Ulice były rozmieszczone prostopadle do siebie i symetrycznie, biegnąc z zachodu na wschód lub z północy na południe.
Mury miejskie otaczające starożytne miasto zostały zbudowane przez Mauzolosa lub Lizymacha. Miały one łączną długość około 6,5 kilometra, a ich obwód był ufortyfikowany aż 65 wieżami i licznymi bramami. Później obszar ufortyfikowany został zmniejszony o pośredni mur, zmniejszający obwód całości fortyfikacji do zaledwie 4,5 kilometra. Pozostałości tych fortyfikacji należą do najlepiej zachowanych starożytnych budowli tego typu na świecie.
W pobliżu centrum ruin Heraklei znajduje się agora hellenistyczna, otwarty plac o wymiarach 60 na 130 metrów. Sama agora została zbudowana na tarasie podtrzymywanym od strony południowej przez dobrze zachowany budynek z dwoma poziomami sklepów, z których górny otwierał się na samą agorę, a dolny wchodził na obszar położony poniżej.
W północno-wschodnim narożniku agory znajduje się budynek rady miejskiej, tj. buleuterion, najprawdopodobniej z II wieku p.n.e. Niewiele z niego pozostało, ale odkryte fragmenty wskazują, że górne części jego murów były ozdobione półkolumnami w porządku doryckim. Oznacza to, że buleuterion w Heraklei miał podobny plan do buleuterionów w Priene i Milecie. Wśród innych znalezionych fragmentów budynku znajduje się fronton, architraw i fryz tryglifowy. Kamienne siedziska buleuterionu w Heraklei są ułożone w kształcie litery U.
Najważniejsza świątynia w Heraklei była poświęcona bogini Atenie, o czym świadczy inskrypcja odkryta na miejscu. Ruiny tej świątyni stoją na wzgórzu górującym nad miastem, tuż na wschód od agory. Jest to jedna z niewielu budowli w Heraklei, której położenie nie jest zgodne z systemem hippodamejskim. Świątynia została wzniesiona w okresie hellenistycznym, być może na początku III wieku p.n.e. Zbudowana na planie prostokąta o wymiarach 9 na 17 metrów, jako świątynia in antis, składała się z celli, czyli wewnętrznej komnaty, pronaosu, czyli atrium otoczonego kolumnadą i dwóch kolumn doryckich z przodu. Dekoracyjna fasada została zbudowana z marmuru, ale pozostałe części świątyni zostały wzniesione z lokalnie występującego gnejsu. Ten powszechny i szeroko rozpowszechniony rodzaj skały metamorficznej był również używany do większości budynków miasta i jego fortyfikacji.
Bezpośrednio na północny-wschód od buleuterionu można prześledzić pozostałości łaźni z czasów rzymskich, jednej z niewielu budowli z tego okresu w Heraklei. Dalej w tym samym kierunku od buleuterionu można znaleźć skąpe pozostałości nimfeum, tj. monumentalnej fontanny, teatru, prawdopodobnie z czasów rzymskich, oraz zrujnowanego budynku, który Ekrem Akurgal, wybitny turecki archeolog, nazwał "nieistotnymi pozostałościami niezidentyfikowanej świątyni".
Na południe od agory znajduje się budynek zwany Sanktuarium Endymiona. Jest to świątynia typu prostylos, z czterema kolumnami przed przedsionkiem. To niezwykła konstrukcja, wbudowana w skalny występ, zwrócona na południowy-zachód, a zatem niewyrównana z siatką miejską. Budynek składa się z komory w kształcie podkowy o szerokości 14 metrów, której ściany są częściowo zbudowane z kamienia, a częściowo zawierają istniejące podłoże skalne, zamknięte poprzeczną ścianą z centralnymi drzwiami, przed którymi znajduje się fasada składająca się z kwadratowego filaru. Jeszcze dalej na południe znajdują się pozostałości innej niezidentyfikowanej świątyni.
W dalekiej południowej części Heraklei stoi bizantyjska twierdza. Za tym zamkiem znajduje się nekropolia z grobowcami wykutymi w skale. Niektóre z nich są obecnie zalane wodami jeziora Bafa.
Wskazówki dla zwiedzających
Wstęp do ruin Heraklei Latmijskiej jest bezpłatny i nieograniczony o każdej porze dnia i nocy.
Dojazd:
Samochodem: z głównej drogi (D525) przebiegającej w tej okolicy z Söke do Milas należy odbić na północ po przejechaniu 54 km, w miasteczku Bafa.
Dalsza trasa prowadzi lokalną drogą, przez kilka wiosek i wzdłuż wschodniego brzegu jeziora Bafa, aż do wsi Kapıkırı (8,5 km).
Końcowy odcinek trasy obfituje we wspaniałe widoki na masyw góry Beşparmak, rozmaite formacje skalne oraz jezioro Bafa.
Transportem publicznym: autokary kursujące na trasie Söke - Milas mogą zatrzymać się na żądanie w miasteczku Bafa, na skrzyżowaniu z drogą do Kapıkırı. Kolejny odcinek drogi można podobno pokonać dolmuszem, jednakże kursuje on rzadko i nieregularnie lub taksówką.
Powiązane artykuły:
- Zaloguj się albo zarejestruj aby dodać komentarz