Safranbolu: miasto - skansen, w dodatku zapełniony ludźmi, którzy wiodą życie w miejscu wpisanym na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Pierwsze wrażenie po przyjeździe do Safranbolu latem to uderzające gorąco i całkowity brak wiatru, który mógłby ułatwić funkcjonowanie przy wysokich temperaturach. Jak mieszkańcy miasteczka mogą wytrzymać w takich warunkach? Obecnie trzyma ich na miejscu nieźle kręcący się biznes turystyczny, ale w XIX wieku przyjezdnych nie było przecież tak wielu.

Panorama Safranbolu

Chwila lektury i już wszystko staje się jasne: sprytni obywatele miasta posiadali niegdyś dwie rezydencje - zimową, usytuowaną w centrum Safranbolu oraz letnią - na terenie tzw. Winnic (tr. Bağlar). Zbytek luksusu? Być może, ale miasteczko należało do bardzo zamożnych i jego mieszkańców było stać na utrzymanie dwóch domów. Jakie więc było źródło bogactwa Safranbolu? Odpowiedź kryje się w nazwie miasta, która oznacza dosłownie "Miasto Szafranu". Szafran to jedna z najdroższych przypraw na świecie - jeżeli porównać jego cenę za gram do ceny złota, to okaże się bardziej cenny od szlachetnego kruszcu.

Uliczka w Safranbolu

Położone 65 km na południe od wybrzeża Morza Czarnego, na wysokości około 500 metrów n.p.m., Safranbolu otoczone jest przez pasma górskie, które utrudniają komunikację zarówno z wybrzeżem, jak i z Centralną Anatolią.

Okolicę charakteryzuje klimat przejściowy pomiędzy morskim i kontynentalnym. W czasie najgorętszych miesięcy, czyli w lipcu i w sierpniu, temperatury sięgają 40 stopni Celsjusza, natomiast w miesiącach zimowych spadają aż do -10 stopni.

Na Safranbolu składają się cztery główne dzielnice. Pierwszą z nich jest historyczne centrum miasta wraz z targiem. Nazywane jest ono po prostu Şehir (czyli Miasto) lub Çarşı (czyli Targ). Alternatywna nazwa to Çukur (Dół) - oddająca położenie centrum w dolinie. W centrum znajdowały się domy zimowe oraz ośrodki administracyjne, szkoły, targi, warsztaty rzemieślnicze , meczety i łaźnie.

Dom obrośnięty winoroślą w Safranbolu

Druga dzielnica to Winnice (tr. Bağlar), gdzie, w rozległych podmiejskich ogrodach położonych w północno-zachodniej części Safranbolu, mieściły się letnie rezydencje.

Trzecia dzielnica - Kıranköy - była zamieszkana przez ludność grecką, która została zmuszona do przesiedlenia na teren Grecji w latach 20-tych XX wieku. W XIX wieku Grecy pełnili w Safranbolu bardzo ważną rolę, przede wszystkim jako budowniczowie i kamieniarze, ale również jako szewcy i krawcy. Ich domy były, w porównaniu z tureckimi, w większym stopniu wykonane z kamienia. Grecy nie posiadali rezydencji letnich, więc ich domostwa w Kıranköy były zamieszkane przez cały rok.

Czwarta dzielnica Safranbolu to nowoczesna część miasta, poza jego historycznymi granicami.

Historyczne centrum Safranbolu

Historia miasta:

Miejsce, w którym położone jest Safranbolu, było świadkiem osadnictwa od czasów prehistorycznych. W pobliskim Eflani znajdują się trzy kopce pochodzące z okresu paleolitu. Z czasów rzymskich i bizantyjskich, kiedy to miasto znane było najprawdopodobniej jako Flaviopolis, nie zachowało się w Safranbolu wiele pamiątek. Jedną z nich jest Wielki Meczet (tr. Ulu Cami), który najprawdopodobniej powstał w wyniku przekształcenia i przebudowy bizantyjskiego kościoła Świętego Stefana (tr. Ayestefenos Kilisesi), ufundowanego przez cesarzową Teodorę.

Miasto rozkwitło jako centrum handlu po podboju przez plemiona tureckie w XI wieku n.e. W XIII wieku stanowiło ważny przystanek na trasie karawan wędrujących ze wschodu na zachód Anatolii. Z tego okresu pochodzi wiele zachowanych do dziś budynków, w tym Stary Meczet (Eski Cami), Stara Łaźnia (Eski Hamam) oraz Medresa Gazi Süleyman Paşa. Wszystkie te budowle powstały w 1322 roku.

Cinci Hamam w Safranbolu

W XVII i XVIII wieku handel karawanowy osiągnął apogeum. Wówczas rozbudowano centralny targ, tak, aby spełniał wymagania licznych podróżnych i handlarzy. Najważniejsze budynki z tych czasów to karawanseraj Cinci Hanı (1648 rok), meczet Köprülü Mehmet Paşa (1661 rok) oraz meczet İzzet Paşa (1796 rok).

W XIX wieku Safranbolu znacznie się rozrosło, o czym świadczą pochodzące z tego okresu prywatne rezydencje oraz fundowane przez bogatych mieszkańców budynki publiczne: fontanny (çeşme), meczety i szpital miejski.

Nieodrestaurowany dom w Safranbolu

Mieszkańcy miasta utrzymywali się, oprócz wspomnianej powyżej uprawy szafranu, z hodowli bydła oraz kóz angorskich, których wełna służy do produkcji moheru - lekkiego, i puszystego materiału wykorzystywanego w swetrach i nakryciach głowy. Ważnym źródłem dochodu był również przemysł skórzany i kowalstwo.

Zmierzch świetności miasta nastał na początku XX wieku, wraz z pojawieniem się linii kolejowej oraz z rozwojem przemysłu ciężkiego w pobliskim Karabük.

Budynek banku w Safranbolu