Plac Triodos w Efezie

Współrzędne GPS: 37.939088, 27.341161
Plac Triodos w Efezie

Położenie w mieście: 

Podążając ulicą Marmurową (Teatralną) w kierunku południowym, współcześni turyści, podążając śladami starożytnych efezjan, docierają do samego serca Efezu, znanego jako Plac Triodos. Nawet dziś moment wejścia na plac zapiera dech w piersiach. Od zachodu nad przestrzenią góruje wspaniała fasada Biblioteki Celsusa. Co więcej, ukryta dotychczas przed wzrokiem ulica Kuretów, prowadząca do Górnego Miasta, staje się stopniowo widoczna. Od wschodu kolumnady ukrywają za sobą budowle, w tym dużą willę perystylową i publiczną latrynę.

Nazwa placu Triodos oznacza "Trzy Drogi", gdyż wyznaczał skrzyżowanie ulic Kuretów, Marmurowej i Ortygii. W tym miejscu rozpoczynała się droga prowadząca do Ortygii, świętego gaju, uważanego za miejsce narodzin Artemidy. Pierwotnie Bramę Mazeusa i Mitrydatesa wzniesiono w roli Bramy Triodos, w miejscu, gdzie rozpoczynała się Via Sacra (ulica Ortygia). Prowadziła ona do legendarnego miejsca narodzin bóstwa będącego patronką miasta. Kiedy przebudowano tę część Efezu, początek ulicy Ortygia przesunięto w górę zbocza na południe i oznaczono przez nową Bramę Triodos, ustawioną pod innym kątem niż orientacja trzech krzyżujących się ulic.

Nowa Brama Triodos jest obecnie często nazywana Bramą Hadriana. Niegdyś posiadała trzy kondygnacje, z których zachowała się tylko najniższa. Przez bramę prowadziły trzy otwory, przy czym środkowy był najszerszy, zwieńczony sklepieniem łukowym. Otwory boczne nadal zwieńczone są architrawami, czyli głównymi poziomymi członami belkowania antycznego, które podtrzymywały belki stropu. Całość przypomina Łuk Hadriana w Atenach i dlatego została nazwana Bramą Hadriana. Budynek został odrestaurowany po trzęsieniu ziemi w 262 roku n.e., a do jego boków dodano zbiorniki wodne.

Bramę wzniesiono jednak prawdopodobnie wcześniej, za panowania cesarza Trajana, zapewne jako pomnik triumfalny. Jej ogromne wymiary sugerują, że mogła być wykorzystywana także do celów religijnych i ceremonialnych. Założenie to wzmacnia specyficzna lokalizacja bramy. Na skrzyżowaniu oznaczonym przez bramę stał kiedyś posąg Artemidy. Jego losy zapisane są w odnalezionej nieopodal inskrypcji. Stwierdza ona, że osoba o imieniu Demeas zburzyła go jako wizerunek "demonicznej Artemidy". Zastąpił go krzyżem, symbolem Jezusa Chrystusa. Wydarzenie to miało miejsce gdzieś we wczesnej epoce chrześcijańskiej.

Obecnie brama, jeden z najwspanialszych przykładów okazałych rzeźb marmurowych z okresu Trajana i Hadriana, wyznacza miejsce wejścia do Domów Tarasowych. Częściową renowację bramy przeprowadził w latach 1986-1990 Austriacki Instytut Archeologii, a sfinansował ją Anton Kallinger-Prskawetz.

Tuż na prawo od Bramy Hadriana znajdował się kolejny ważny pomnik. Był to ołtarz pochodzący z wczesnego okresu cesarstwa. Jego dokładna funkcja pozostaje przedmiotem debaty naukowej. Widoczne pozostałości to szerokie schody łączące loggię w kształcie litery U z placem Triodos. Peter Scherrer zasugerował, że niegdyś stanowił on fundament pod tzw. pomnik partyjski, który później wykorzystano ponownie jako dekorację basenu przed Biblioteką Celsusa.

Jednakże Friedmund Hueber zaproponował, że ta otwarta struktura mogła służyć celom jurysdykcyjnym. Gdyby tak było, schody mogłyby pełnić funkcję siedzisk dla publiczności podczas rozprawy sądowej. Wreszcie Dieter Knibbe skupił się na sakralnej funkcji tego obszaru i zasugerował, że budowla ta była ołtarzem Artemidy. Gdyby budowla była oryginalnie faktyczne udekorowana pomnikiem partyjskim, można by ją uznać za pomnik ku pamięci cesarza Lucjusza Werusa, oddający jednocześnie cześć głównemu bóstwu miasta.

Ślady budowli wzniesionej na planie koła, znajdujące się na prawo od Bramy Mazeusa i Mitrydatesa, a naprzeciw Bramy Hadriana (Triodos), należą do tzw. Pomnika Okrągłego z Fontanną. Stał przed południowym krańcem Sali Nerona biegnącej wzdłuż boku Agory Handlowej. Niektórzy badacze, tacy jak Hueber, uważają, że budynek ten, dawniej sześciokolumnowy monopteros z korynckimi kapitelami i stożkowym dachem, był horologionem, czyli zegarem, przeniesionym tutaj z Agory Handlowej. Inni uczeni, np. Scherrer, podają, że była to ozdobna fontanna, pięknie kontrastująca z prostą fasadą Sali Nerona znajdującej się za nią.

Powiązane artykuły: