Namık Kemal (ur. 1840 - zm. 1888) był pionierem i naczelnym przedstawicielem ruchu literackiego, który w drugiej połowie XIX wieku odmienił oblicze tureckiego piśmiennictwa. Główną cechą nowej literatury było wzorowanie się na dziełach powstających we Francji oraz odejście od tradycyjnej osmańskiej formy i treści.
Krótki życiorys
Namık Kemal urodził się w Tekirdağ, w rodzinie arystokratycznej. Jego ojciec pełnił funkcję astronoma na dworze sułtańskim, a matka, z pochodzenia Albanka, była córką gubernatora prowincji. Kemal zdobył wykształcenie w domu, gdzie opanował wiele języków, w tym francuski, arabski i perski.
Jak było przyjętym zwyczajem dla młodych ludzi z dobrych domów w wieku 17 lat wkroczył na ścieżkę kariery urzędniczej i został zatrudniony w Celnym Biurze Tłumaczeń, a następnie w Wysokiej Porcie (tr. Bab-ı Ali ) czyli w rządzie osmańskim.
Wkrótce nawiązał współpracę z Ibrahimem Şinasim, starszym od Kemala o 14 lat poetą, dramaturgiem i dziennikarzem, który uczestniczył w rewolucji 1848 roku w Paryżu i był protegowanym ówczesnego wielkiego wezyra Reşida Paszy. Związek ten zaowocował przejęciem przez Kemala roli redaktora dziennika Tasvir-i Efkâr po ucieczce Şinasiego do Francji w 1865 roku. Dziennik ten odegrał wielkie znaczenie w kształtowaniu opinii elit intelektualnych Imperium Osmańskiego.
Początkowo Namık Kemal zajmował się wyłącznie tłumaczeniem tekstów dla gazety, jednakże z czasem rozpoczął tworzenie własnych artykułów, których tematyka obejmowała m. in. powstanie styczniowe w Polsce oraz wojnę domową w Stanach Zjednoczonych. Jego eseje dotyczące spraw osmańskich wpędziły autora w problemy z władzami i zmusiły do emigracji do Europy w 1867 roku.
Następne trzy lata Namık Kemal tułał się po europejskich stolicach - Londynie, Paryżu i Wiedniu, gdzie zarabiał na życie tworzeniem artykułów dla gazet opozycyjnych ruchu młodoosmańskiego (tr. Yeni Osmanlilar). Równolegle podjął studia prawnicze i ekonomiczne oraz tłumaczył z tureckiego na francuski.
Po powrocie do Turcji w 1871 roku odnowił działalność redaktorską. Stworzył również swoje najważniejsze dzieło literackie - dramat patriotyczny Ojczyzna (tr. Vatan). Potężny oddźwięk, z którym spotkała się jego publikacja, zaowocował uwięzieniem pisarza na Cyprze, gdzie pozostał przez ponad trzy lata.
Po utracie władzy przez sułtana Abdülaziza w 1876 roku Kemalowi pozwolono wrócić do Stambułu. Czynnie brał tam udział w pracach nad przygotowaniem konstytucji. Jednakże wkrótce popadł w niełaskę sułtana Abdülhamida II i resztę życia spędził na kolejnym wygnaniu. Zmarł na wyspie Chios w 1888 roku.
Znaczenie twórczości
W Turcji Namık Kemal znany jest jako głosiciel dwóch nowatorskich w jego czasach haseł: wolności i ojczyzny. W swoich artykułach, esejach, sztukach i poematach przybliżał rodakom te popularne w Europie od czasów Wielkiej Rewolucji Francuskiej idee, w formie przystosowanej do percepcji i tradycji czytelników muzułmańskich.
Pomimo rewolucyjnego przesłania swoich dzieł pozostał wierny religii islamskiej. Pisząc o ojczyźnie miał na myśli raczej wspólne terytorium, a nie wspólnotę narodową. Uważał, że idee importowane z Europy powinny być dostosowane do warunków lokalnych. Wspominał nawet o wspólnocie pan-islamskiej, która mogłaby powstać pod przywództwem osmańskim.
Chociaż osiągnięcia cywilizacji zachodniej wywarły na Kemalu duże wrażenie, utrzymywał, że zacofanie świata islamu nie wynikało z wrodzonych defektów tej religii, a raczej z dominacji państw zachodnich. Uniemożliwiała ona krajom wschodu rozwój i modernizację. W efekcie twierdził, że przejęcie osiągnięć cywilizacji europejskiej przez Imperium Osmańskie byłoby w istocie powrotem do źródeł tradycji muzułmańskiej.
Teorie polityczne Namıka Kemala były inspirowane przez prace Monteskiusza i Rousseau, a propozycje ich praktycznego wdrożenia wzorował na systemach parlamentarnych Anglii i Francji. Najbliższe były mu idee Monteskiusza, które próbował uzgodnić z wymogami islamskiego prawa religijnego czyli Szariatu. W jego oczach reguły religijne były w istocie niczym innym jak prawem naturalnym, o którym pisał francuski filozof.
Dalekosiężne skutki tego rozumowania stały się widoczne podczas posiedzenia otwierającego sesję osmańskiego parlamentu w 1909 roku, kiedy to sam sułtan rozpoczął swą przemowę od odniesienia się do "parlamentarnej formy rządów nakazanej przez Szariat".
Lektura dzieł Namıka Kemala stała się również źródłem inspiracji oraz tematem dyskusji dla kadetów Szkoły Wojskowej Harbiye w Stambule. Czytano go oczywiście potajemnie. Jednym z uważnych czytelników był młody kadet Mustafa Kemal, przyszły Ojciec Turków.
Bibliografia
Bernard Lewis, The Emergence of Modern Turkey, Oksford 2002.
