W czasach antycznych ludzie przywiązywali wielką wagę do słów wyroczni, które przepowiadały im przyszłość, udzielały porad i ostrzeżeń. W świecie greckim, oprócz najsłynniejszej wyroczni w Delfach, działało wiele innych ośrodków profetycznych, o znaczeniu lokalnym lub szerszym zasięgu. Jedną z nich była wyrocznia w Klaros, której ruiny położone są w prowincji Izmir, w pobliżu miasteczka Ahmetbeyli.

Ośrodek religijny w Klaros składał się ze świątyni oraz wyroczni Apollina, czczonego lokalnie jako Apollo Clarius. Wyrocznia ta posiadała w okresie antycznym znaczenie podobne do Delfów i Didymy, a najbliżej położone osady greckie - Notion i Kolofon - sprawowały opiekę nad całym ośrodkiem. Ponadto, co pięć lat, na terenie Klaros odbywały się igrzyska sportowe, nazywane Claria, organizowane ku czci Apollina.

Zarys historii

Najdawniejsze informacje o wyroczni w Klaros sięgają VII wieku p.n.e. i pochodzą z Hymnów Homeryckich czyli ze zbioru poematów poświęconych bogom z greckiego panteonu. Tradycja starożytna te utwory z postacią Homera, który zresztą według niektórych badaczy urodził się w pobliskim Kolofonie.

Jednak najprawdopodobniej ośrodek religijny działał w Klaros znacznie wcześniej, o czym świadczy święta jaskinia, znajdująca się w pobliżu świątyni Apollina. Przypuszcza się, że była ona miejscem kultu bogini Kybele w czasach przed przybyciem na te tereny kolonistów z Grecji. Badania archeologiczne potwierdziły, że najdawniejsze znalezione w Klaros fragmenty ceramiki protogeometrycznej sięgają X wieku p.n.e. Antyczni Grecy wiązali powstanie wyroczni w Klaros z czasami minojskimi i mykeńskimi. Ich przekonanie znalazło potwierdzenie w odkryciu osad mykeńskich na terenie pobliskiego Kolofonu, w Efezie oraz w innych okolicznych stanowiskach archeologicznych.

Największe znaczenie wyrocznia w Klaros posiadała w okresie hellenistycznym oraz rzymskim, kiedy to wzniesiono większość zachowanych na jej terenie budowli. W okresie rzymskim, czyli od końca II wieku p.n.e., Klaros przyciągało tłumy wiernych z całego basenu Morza Śródziemnego. O jego potędze świadczą zachowane na jego terenie cztery rzędy żelaznych obręczy, do których przywiązywano składane w ofiarze zwierzęta. Takie rozwiązanie pozwalało na jednoczesne złożenie ofiary ze stu zwierząt, a Klaros stanowi jedyne stanowisko w świecie greckim, gdzie jasno widać, w jaki sposób przeprowadzało się hekatombę.

W przeciwieństwie do większości wyroczni w świecie greckim, w Klaros jako medium zatrudnieni byli mężczyźni. Wróże wchodzili do jaskini lub pomieszczenia pod świątynią Apollina i po wypiciu świętej wody udzielali porady w formie wiersza. Rytuał ten zawsze odbywał się nocną porą. W samym Klaros nie zachowały się żadne inskrypcje zawierające treść wróżb, ale znaleziono ich wiele w innych lokalizacjach, nawet w odległych zakątkach świata, w tym - w Dalmacji, Algierii, Rzymie, Brytanii, Rosji i na Sardynii.

Najważniejsze zachowane przepowiednie z Klaros związane są z ważnymi w historii antycznej osobistościami. Z wyrocznią konsultował się sam Aleksander Macedoński, który na podstawie jej wskazówek postanowił zbudować twierdzę na wzgórzu Pagos, a u jej podnóża nowe miasto, do którego przesiedlił mieszkańców dawnej Smyrny czyli obecnego Izmiru.

Natomiast Germanik, adoptowany syn rzymskiego cesarza Tyberiusza, w odpowiedzi na pytanie o własną przyszłość, dowiedział się w Klaros, że maluje się ona w ciemnych barwach. Faktycznie, zmarł już rok później w Antiochii Syryjskiej (Antakyi), w młodym wieku 34 lat, z powodu choroby lub też otruty przez zazdrosnego gubernatora Syrii.

Prace archeologiczne

Przez wiele wieków pozostałości Klaros były całkowicie zakryte przez osady rzeczne, nanoszone tu stopniowo przez niewielki potok przepływający w pobliżu. Dopiero na początku XX wieku zaczęto wydobywać spod ziemi budowle należące do tego ośrodka kultowego. W 1904 roku do Klaros dotarł Theodore Macridy, który na podstawie informacji uzyskanych od lokalnych pasterzy odnalazł pojedynczą kolumnę, wystającą ponad osadami rzecznymi. Wstępnie ustalił, że stanowiła ona fragment świątyni Apollina, ale dogłębne badania, prowadzone przez niego wraz z Charlesem Picardem w 1913 roku zrewidowały to przekonanie. "Świątynia" okazała się być propylonem czyli monumentalną bramą wiodącą na teren sanktuarium. Dalsze prace powstrzymał wybuch I wojny światowej.

Druga runda prac wykopaliskowych w Klaros trwała od 1950 do 1961 roku, pod kierownictwem Louisa Roberta. W ich trakcie odkryto świątynię Apollina oraz drugą, poświęconą Artemidzie, znaleziono także monumentalne posągi Apollina, Artemidy i Leto, ołtarze po wschodniej stronie sanktuarium oraz inskrypcje, zegar słoneczny i kamienne siedzisko.

Trzecia runda wykopalisk, kierowana przez Juliette de La Genière w latach 1988-1997, zaowocowała odsłonięciem ołtarzy Apollina i Artemidy z okresów archaicznego i hellenistycznego. Najnowsze prace na terenie Klaros, prowadzone przez zespół Nurana Şahina od 2001 trwają po dziś dzień.

Najważniejsze struktury

Świątynia i ołtarz Apollina

Potężna świątynia Apollina stanowi centralną budowlę w Klaros. Została wzniesiona na przełomie IV i III wieku p.n.e., najprawdopodobniej na miejscu wcześniejszej budowli sakralnej. Pewne modyfikacje budynku zostały przeprowadzone za panowania cesarza Hadriana. Kres istnieniu tej budowli położyło trzęsienie ziemi.

Świątynia była wzniesiona na planie prostokąta o bokach długości 26 i 46 metrów. Wzdłuż jej dłuższych boków stało po 11 kolumn, a wzdłuż krótszych - po 6, wszystkie w porządku doryckim. Bębny tych kolumn miały aż 1,6 metra średnicy. Do tej pory archeologom udało się odnaleźć 7 kapiteli oraz około 150 bębnów.

Hellenistyczny ołtarz Apollina, o wymiarach 9 na 18 metrów, znajduje się około 30 metórw na wschód od świątyni. Składano na nim ofiary poświęcone nie tylko Apollinowi, ale także Dionizosowi, o czym świadczą znalezione tabliczki ofiarne.

Katagogion i propylon

Określenie katagogion oznacza gospodę dla podróżnych, a tych w Klaros nie brakowało. Szacuje się, że przybywające tu delegacje miast liczyły sobie po około 20 osób, w tym - chórzystów. Zatrzymywali się oni w tutejszym zajeździe, który wyposażony był w łaźnię oraz kuchnię. Za pobyt trzeba było uiścić opłatę, a pokoje - wcześniej zarezerwować. Pozostałości odkopanego w Klaros katagogionu są jedynymi znalezionymi do tej pory na terenie Azji Mniejszej i stanowią cenne źródło informacji dla badaczy.

Wejście na teren sanktuarium w Klaros prowadziło tzw. świętą drogą przez monumentalną bramę czyli propylon. Został on wzniesiony w II wieku p.n.e., na planie kwadratowym, w porządku doryckim. Składał się z sześciu kolumn, na których odkryto inskrtypcje zawierające listy delegacji przybywającyc do wyroczni oraz imiona młodych chórzystów, śpiewających hymny ku czci Apollina.

Monumentalne pomniki

W trakcie wykopalisk odkryto fragmenty monumentalnych pomników, przedstawiających trójkę bóstw: Apollina, Artemidę i Leto.

Badaczom udało się w dużym stopniu zrekonstruować ich oryginalny wygląd, przy wykorzystaniu zachowanych części oraz wizerunków bóstw przedstawionych na monetach z Kolofonu. Posąg Apollina miał oryginalnie wysokość 7-8 metrów, a jego noga miała 3,5 metra długości.

Informacje praktyczne

W 2014 roku bilet wstępu na teren Klaros kosztuje 5 TL. Teren wykopalisk znajduje się na terenach zalewowych i czasami nie jest możliwa eksploracja całego stanowiska, wysoki poziom wód utrudnia zwiedzanie szczególnie na wiosnę. Klaros położone jest w dolinie rzeki, a sama świątynia znajduje się poniżej lokalnego lustra wody, więc konieczna jest nieustanna praca pomp, które utrzymują wodę na niższym poziomie. Część ruin i tak stoi zanurzona w wodzie, co dodaje temu miejscu dodatkowej szczypty melancholii.

Bibliografia

1. Oficjalna strona wykopalisk w Klaros (w języku angielskim)
2. Akurgal, Ekrem, Ancient Civilizations and Ruins of Turkey, Stambuł 2011
3. Piszczek, Zdzisław (redakcja), Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Warszawa 1990