Antyczne miasto Kyzikos założone zostało przez osadników z Miletu i jest jedną z najstarszych kolonii jońskich na wybrzeżach Morza Marmara. Niegdyś stała tu świątynia Hadriana, uznawana w czasach późnego Cesarstwa Rzymskiego za jeden z siedmiu cudów świata. Obecnie Kyzikos rzadko odwiedzają turyści, a zarośnięte pozostałości dawnych budowli stanowią wspaniałą kryjówkę dla kolonii nietoperzy.

Ruiny antycznego miasta Kyzikos

Kyzikos wyróżnia niezwykłe położenie, znajduje się ono na wąskim pasie ziemi łączącej stały ląd z przybrzeżną wyspą, czyli na tzw. tombolo. W przypadku Kyzikos jest to pas ziemi obecnie łączący dawną wyspę Arktonnesos (obecnie półwysep Kapıdağ) z wybrzeżem Morza Marmara w okolicach Bandırmy.

Rys historyczny

Legendarne początki Kyzikos łączą się z przybyciem w te okolice Argonautów czyli mitycznych uczestników wyprawy po złote runo. Syn króla Ajneosa o imieniu Kyzikos, który miał założyć miasto i nadać mu swoje imię, został podobno zabity przez herosów z okrętu Argo (Piszczek 1990).

W czasach antycznych istniało również przekonanie, że pierwszymi mieszkańcami Kyzikos byli Pelazgowie z Tessali, pierwotni mieszkańcy Grecji, identyfikowani z kulturą neolityczną.

Znalezione fragmenty ceramiki z późnego okresu geometrycznego, które znajdowały się w najstarszej odkopanej warstwie osadniczej, świadczą o tym, że Kyzikos istniało już w I ćwierćwieczu VII w. p.n.e.

Podczas wielkiej wojny peloponeskiej w latach 431-404 p.n.e. Kyzikos wielokrotnie przechodziło spod kontroli ateńskiej pod spartańską i odwrotnie. W 410 roku p.n.e. u wybrzeży miasta rozegrała się wielka bitwa morska, w której flota Aten i ich sojuszników całkowicie zniszczyła okręty należące do Sparty.

Złote czasy miasta przypadały na okres po wojnach peloponeskich, czyli na czasy od IV wieku p.n.e. Wówczas, wskutek długotrwałych działań wojennych osłabiona została potęga Aten i Miletu. Formalnie od 387 roku p.n.e. Kyzikos należało do Persji, a w 334 roku p.n.e. zostało zdobyte przez Aleksandra Wielkiego.

Dowodem na duże znaczenie Kyzikos było przyjęcie bitej w tym mieście monety - złotego statera o nazwie cyzicenus - za podstawową jednostkę płatniczą w basenie Morza Śródziemnego.

W czasach hellenistycznych Kyzikos znajdowało się pod kontrolą Królestwa Pergamonu, a po śmierci ostatniego władcy tego państwa przeszło pod panowanie rzymskie. W 73 roku p.n.e. Kyzikos, jako sprzymierzeniec Rzymu, było oblegane przez wojska króla Pontu Mitrydatesa VI. Miasto wytrzymało długotrwałe oblężenie, chociaż wojska pontyjskie liczyły ponoć aż 300 tysięcy żołnierzy. Na odsiecz przybył rzymski konsul Lukullus, który pokonał Mitrydatesa i oswobodził Kyzikos. W nagrodę za bohaterską postawę miasto otrzymało liczne przywileje oraz kontrolę nad terenami północnej Myzji aż po Troadę.

Zarówno w czasach greckich, jak i rzymskich, Kyzikos było ważnym centrum działalności artystycznej. W epoce Cesarstwa Rzymskiego wzniesiono w Kyzikos świątynię dedykowaną cesarzowi Hadrianowi, który panował w latach 117 -138 n.e. Został on zaliczony w poczet bogów olimpijskich, jako trzynasty bóg panteonu.

Stopniowy upadek Kyzikos spowodowany był katastrofalną serią trzęsień ziemi, trwającą od 443 do 1063 roku n.e. Z pewnością do zmierzchu potęgi miasta przyczyniło się również jego chwilowe zdobycie przez Arabów w 674 roku. W XI wieku n.e. miasto było na wpół opuszczone, a ostatni mieszkańcy opuścili je w XIII wieku, kiedy to półwysep Kapıdağ był okupowany przez krzyżowców.

Znani mieszkańcy

Do mieszkańców Kyzikos, który zapisali się na kartach historii, należą:

• Elektron o przydomku Iapos - filozof będący przedstawicielem szkoły sofistów, działający w IV wieku p.n.e. Był prekursorem myśli, że obecność zwierząt korzystnie wpływa na rozwój i zdrowie człowieka.
• Androstenes - uczestnik wyprawy do Indii za czasów króla Antiocha III (około 200 roku p.n.e).
• Eudoksos - nawigator i odkrywca, który na zlecenie króla Egiptu Ptolemeusza VIII zbadał Morze Arabskie (około 130 r. p.n.e.), a następnie wybrał się w rejs dookoła Afryki, z którego nigdy nie powrócił.
• Lala - malarka i rzeźbiarka tworząca w I wieku p.n.e. Zasłynęła w Rzymie tworząc portrety i miniatury na kości słoniowej i welinie (bardzo cienkim pergaminie).
• Gelazjusz - papież w latach 492-496 n.e., autor Historii soboru nicejskiego oraz licznych pism przeciw nestorianom i eutychianom.
• Adrastos - rzymski matematyk i astronom cytowany przez Augustyna z Hippony.

Prace archeologiczne

W 1431 roku Kyzikos odwiedził Cyriacus z Ankony. Ten włoski humanista, a zarazem kupiec, podczas licznych podróży handlowych odwiedził m.in. Anatolię, Egipt, Dalmację i wyspy na Morzu Egejskim. Swoje odkrycia archeologiczne opisywał w dzienniku zatytułowanym Commentaria i opatrywał licznymi szkicami. Z tego powodu nazywany jest czasem 'ojcem archeologii'. Podczas wizyty w Kyzikos widział stojącą jeszcze wówczas świątynię Hadriana i stworzył szczegółowe ilustracje jej wyglądu. Dzięki tym obrazkom archeologom udało się wśród gruzów wyodrębnić piękny fragment kolumny z tej świątyni.

Wykopaliska na terenie Kyzikos jako pierwszy współczesny badacz przeprowadził profesor Ekrem Akurgal w latach 1952-1953. Odkrył on również położone około 42 km na południe ruiny miasta Daskylion, które w czasach hellenistycznych było zarządzane przez Kyzikos. W latach 1989-1999 przeprowadzona została druga runda prac archeologicznych w Kyzikos, pod kierownictwem profesora Abdullaha Yaylalı.

Najnowszy i trwający po dziś dzień cykl wykopalisk w Kyzikos rozpoczął się w 2009 roku. Kieruje nim profesor Nurettin Koçhan z Uniwersytetu Atatürka w Erzurum. Za cel stawia on sobie odkopanie pozostałości świątyni Hadriana oraz trzech antycznym portów Kyzikos.

Znaleziska z terenu miasta, w tym popiersie mężczyzny oraz relief przedstawiający tancerkę i dwóch młodzieńców, stanowią obecnie część ekspozycji w sali poświęconej sztuce archaicznej w Muzeum Archeologicznym w Stambule. Wiele eksponatów pochodzących z Kyzikos wystawionych jest również w Muzeum Archeologicznym w Bandırmie.

Marmurowy nagrobek pochodzący z okresu hellenistycznego z Kyzikos - ekspozycja Muzeum Archeologicznego w Stambule

Zwiedzanie Kyzikos

Z najważniejszej budowli miasta czyli świątyni Hadriana zachowała się do naszych czasów jedynie sklepiona podbudowa, wspierająca platformę budowli. W okresie świetności miasta, gdy budowla stała w całej okazałości, jej kolumny miały wysokość 21,35 metra, co czyniło je najwyższymi znanymi w świecie antycznym.

Ponadto widoczne są mury obronne z IV wieku p.n.e., pozostałości teatru z III wieku p.n.e., którego średnica wynosiła prawie 150 metrów oraz ruiny akweduktu z czasów rzymskich.

Za bardzo kiepski stan zachowania antycznego Kyzikos odpowiedzialny jest cesarz bizantyjski Justynian, który potraktował tamtejsze budowle jako kamieniołom. Pozyskane materiały budowlane zostały wykorzystane do wzniesienia kościoła Hagia Sophia w Konstantynopolu. Rozbiórkę antycznych budynków w Kyzikos kontynuowano w czasach osmańskich.

Informacje praktyczne

Wstęp na teren ruin Kyzikos jest bezpłatny. Obecnie pracują tam zespoły archeologów, a podczas naszej wizyty w 2012 roku jeden z badaczy zgodził się pokazać nam najważniejsze miejsca na terenie Kyzikos.

Obszar jest miejscami mocno zarośnięty przez chwasty i krzewy, a w podziemiach mieszkają nietoperze, które łatwo wypłoszyć podczas eksploracji ruin.

Nietoperze z Kyzikos w locie

Bibliografia

1. Akurgal, Ekrem, Ancient Civilizations and Ruins of Turkey, Stambuł, 2011
2. Piszczek, Zdzisław (red.), Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Warszawa, 1990