Pod nazwą Kadıkalesi kryje się jedna z największych niespodzianek w okolicach Kuşadası: zamek z czasów bizantyjskich stojący w miejscu identyfikowanym z grecką kolonią Anaia, na wzgórzu które kryje w sobie ślady ludzkiej działalności sięgające czasów prehistorycznych.

Historia i chronologia Kadıkalesi

Tumulus, na którym stoją ruiny zamku Kadıkalesi, był miejscem zamieszkanym przez człowieka co najmniej od czasów wczesnej epoki brązu czyli od III tysiąclecia p.n.e.

Z czasów hetyckich, czyli z II tysiąclecia p.n.e., pochodzi znaleziona w 2002 roku brązowa figurka, przedstawiającego bóstwo lub wojownika. Zarówno to znalezisko, jak również legenda opowiadająca, że osadę w tej lokalizacji założyła królowa Amazonek, potwierdzają strategiczne znaczenie miasta w okresie dominacji Hetytów.

Z okresu greckiej kolonizacji wybrzeży Azji Mniejszej pochodzi wiele odnalezionej na terenie Kadıkalesi ceramiki. Najstarsze fragmenty naczyń (datowane na 1050 rok p.n.e.) są w stylu protogeometrycznym, charakterystycznym dla tzw. wieków ciemnych czyli okresu w historii starożytnej Grecji od upadku kultury mykeńskiej do czasów archaicznych. Odkopana ceramika z okresów późniejszych wskazuje na ciągłość osadnictwa na tym terenie.

Mieszkańcy wyspy Samos określali Anaię jako swoją peraia czyli 'miejsce leżące naprzeciwko', a jednocześnie zależne od nich. Podobny źródłosłów mają nazwy Pireus (port Aten) oraz Pera (dzielnica Stambułu).

Anaia pojawia się w V wieku p.n.e. w zapisach dotyczących Ateńskiego Związku Morskiego jako miasto płacące składki na rzecz tej organizacji. Odegrała też pewną rolę w wojnach peloponeskich, toczonych między Atenami a Spartą przy zaangażowaniu prawie wszystkich greckich polis w II połowie V wieku p.n.e.

Miasto straciło na znaczeniu w okresie hellenistycznym (III-II wiek p.n.e.). W czasach rzymskich na terenie Anai stała świątynia poświęcona bogini Herze, o czym świadczy znaleziona inskrypcja nagrobna. W IV wieku n.e. Anaia ponownie zyskała na znaczeniu jako siedziba biskupa.

W okresie bizantyjskim Anaia przyciągnęła uwagę wielu mocarstw rywalizujących o panowanie nad basenem Morza Egejskiego. W dokumentach z tego okresu Anaia jest opisywana jako emporion czyli stacja handlowa oraz kommerkion czyli oddział celny. Wspominana jest również jako port, do którego przybywali pielgrzymi pragnący odwiedzić Efez.

Za panowania dynastii Komnenów miasto zostało otoczone murami obronnymi. Jednakże już w 1261 roku Anaia została oddana przez Bizancjum Genueńczykom. Przez kolejnych 50 lat miasto było okupowane kolejno przez Wenecjan, Katalończyków i Turków. W tym burzliwym okresie Anaia stała się centrum piractwa. Ostatecznie Turcy zdobyli Anaię około 1300 roku i pozostali na tych terenach na stałe.

Za czasów osmańskich Anaia zmieniła nazwę na Anya, a następnie jej mieszkańcy przenieśli się w inną lokalizację, zakładając wieś Soğucak. Powodem było najprawdopodobniej zamulenie portu.

Prace archeologiczne na terenie Kadıkalesi

Istnienie ruin twierdzy Kadıkalesi na wzgórzu w sąsiedztwie Kuşadası nie było nigdy tajemnicą. Jednakże przez wiele lat fakt ten był ignorowany, a w bezpośrednim sąsiedztwie tumulusa wyrastały osiedla domków letniskowych. Niestety, ponieważ pozostałości Kadıkalesi znajdowały się na widoku, były plądrowane przez rabusiów w poszukiwaniu skarbów.

Zdumiewające jest, że prace badawcze na terenie Kadıkalesi rozpoczęły się dopiero w 2001 roku, na mocy porozumienia zawartego pomiędzy tureckim Ministerstwem Kultury i Turystyki, Uniwersytetem Ege z İzmiru oraz miastem Kuşadası. Początkowo w planach było jedynie przeprowadzenie renowacji bizantyjskich fortyfikacji i uczynienie z nich atrakcji turystycznej.

Jednakże w trakcie prac okazało się, że oprócz ruin zamku na terenie tumulusa istnieją znacznie starsze warstwy osadnicze i wykopaliska archeologiczne nabrały zupełnie innego wymiaru. Obecnie kieruje nimi profesor Zeynep Mercangöz.

Dla turystów Kadıkalesi stanowi zaskakujący widok: stanowisko archeologiczne na wzgórzu praktycznie wyrasta spośród wakacyjnych rezydencji w Soğucak. Sama osada dawno już straciła charakter typowej wsi tureckiej i stała się letniskową dzielnicą kurortu Kuşadası.

Zwiedzanie Kadıkalesi

Na terenie wzgórza można obejrzeć pozostałości budynków z wielu epok historycznych. Jedną z najciekawszych odkrytych do tej pory struktur są ruiny kościoła bizantyjskiego. Do kompleksu sakralnego należał budynek kościoła, przylegająca do niego kaplica oraz dwie cysterny na wodę.

W murach twierdzy zachowała się brama wejściowa, a same fortyfikacje zostały częściowo odkopane, odsłaniając okrągłe baszty.

Na terenie zamku stoją również pozostałości małego meczetu, a w pobliżu bramy zidentyfikowano teren warsztatów rzemieślniczych.

W zboczu tumulusa wykopano kilka dołów sondujących, a fragment zbocza został odsłonięty w formie schodkowych wykopalisk odkrywających poszczególne warstwy osadnictwa.

Informacje praktyczne

Na terenie Kadıkalesi cały czas prowadzone są wykopaliska, ale obszar jest nieodpłatnie udostępniany zwiedzającym. Na wzgórzu umieszczone są tablice informacyjne w językach tureckim i angielskim.

Bibliografia

1. Foss, Clive, Ephesus After Antiquity: A Late Antique, Byzantine, and Turkish City, Cambridge, 1979