Beycesultan

Współrzędne GPS: 38.255699, 29.700199

Region: 

Położony w górnym biegu rzeki Meander (tr. Büyük Menderes Nehri), na terenie Wyżyny Anatolijskiej, podwójny kopiec Beycesultan to miejsce wyjątkowo ważne dla badających najdawniejsze dzieje Azji Mniejszej archeologów. Jego waga wynika z bardzo długiej i nieprzerwanej sekwencji warstw osadniczych, z których najwcześniejsza sięga epoki późnego chalkolitu (czyli epoki miedzi).

Seldżuckie mauzoleum na kopcu Beycesultan

Historia osadnictwa w Beycesultan

Pierwsi osadnicy przybyli w okolice Beycesultan w początkach IV tysiąclecia p.n.e. czyli w późnej epoce miedzi. Osadnictwo z tej epoki reprezentują poziomy XL-XX, datowane na okres od 4500 do 3200 roku p.n.e. Badacze wyróżnili cztery fazy ceramiki z tego okresu historii Beycesultan, a ponadto zidentyfikowali ślady domostw wzniesionych z cegieł suszonych na słońcu. Domy te składały się z głównego, prostokątnego pomieszczenia oraz przedsionka i miały wymiary około 3 na 4 metry.

Teren wykopalisk archeologicznych w Beycesultan

We początkowej fazie wczesnej epoki brązu (poziomy XIX-XVII) osada w Beycesultan wyróżniała się na tle innych osad w tym regionie swoimi pokaźnymi rozmiarami. Szacuje się, że zajmowała wówczas obszar przeszło 30 hektarów. Wytwarzana w tym okresie lokalna ceramika charakteryzowała się wyszukanymi zdobieniami, smukłym kształtem i wysoką jakością. Naczynia były wytwarzane ręcznie, ale ich ścianki były niezwykle cienkie. Po wypaleniu ozdabiano je w kolorze czarnym i czerwonym, a ich ostateczny wygląd miał być może stanowić imitację wyrobów metalowych.

W tym samym czasie w Beycesultan pojawiła się budowla, którą archeolodzy nazwali świątynią. Jednakże głównym powodem nadania jej tego miana była lokalizacja w tym samym miejscu, w którym w okresach późniejszych stały budowle jednoznacznie zidentyfikowane jako świątynie. Z poziomu XVII pochodzą ciekawe okazy kultury materialnej z Beycesultan: pochówki dziecięce w glinianych naczyniach, marmurowe figurki, miedziane igły, noże i sztylety, naszyjniki oraz żarna.

W późniejszym okresie wczesnej epoki brązu (poziomy XVI-XIII) ceramika z Beycesultan zmieniła znacząco swój wygląd: naczynia stały się ciężkie, a ich ściany - grube. Zmieniły się również ich rozmiary i kształty, o czym świadczą znalezione ogromne misy umieszczane na trójnogach, słoje z dwoma uchwytami oraz kubki z trzema nóżkami. Najczęściej spotykane kolory tych naczyń to: jasnoszary, pomarańczowo-żółty i płowy. Wygląd tej ceramiki oraz jej zdobienia wskazują na powiązania kulturalne Beycesultan i Troi.

Odkopana przez archeologów ceramika w Beycesultan

Odkryte dzięki wykopaliskom budowle z tego okresu to dwie "świątynie" w typie megaronu (czyli składające się z jednej komnaty oraz otwartego przedsionka). Ich wnętrza wypełnione były naczyniami oraz wyposażone w konstrukcje z gliny i gipsu, nazwane przez badaczy ołtarzami. Wyposażenia tych budowli dopełniają naczynia do przechowywania żywności, paleniska, ławki i platformy. Pomimo braku ostatecznej decyzji dotyczącej przeznaczenia tych budowli, ich wyposażenie sugeruje, że wykonywano w nich jakieś niezwykłe czynności, wykraczające poza codzienne zajęcia domowe.

Ostatnia faza wczesnej epoki brązu (poziomy XII-VI) rozpoczęła się w Beycesultan od ogromnego pożaru. Na początkowych poziomach z tego okresu ślady zabudowy są minimalne, dopiero na poziomie X odkryto kompleks co najmniej czterech budynków w typie megaronu. W tym samym czasie do Beycesultan dotarło koło garncarskie, co doprowadziło do produkcji ceramiki na masową skalę.

Teren wykopalisk archeologicznych w Beycesultan

Ze środkowej epoki brązu (poziomy V-IV czyli lata 1900-1450 p.n.e.) pochodzą odkryte w Beycesultan pozostałości ważnej budowli, nazywanej "spalonym pałacem". Pałac ten posiadał co najmniej 40 pomieszczeń i stanowił dowód na duże znaczenie osady w tym okresie. Niektórzy badacze wysnuli teorię, że ta struktura przypominała pałace minojskie z Krety, ale w świetle najnowszych odkryć pałaców na terenie Anatolii, przykładowo w Acemhöyük, teza ta wydaje się być nieprzekonywująca.

Pałac został opuszczony, a następnie zniszczony około 1700 roku p.n.e. Po kilku stuleciach praktycznego opuszczenia, osada na terenie Beycesultan ponownie rozkwitła. Znajdowała się wówczas pod wpływem kultury hetyckiej z centralnej Anatolii. Późną epokę brązu w Beycesultan reprezentują poziomy III-I, datowane na okres od 1450 do 1200 r. p.n.e.

Teren wykopalisk archeologicznych w Beycesultan

Pierwsi badacze, którzy rozpoczęli prace w Beycesultan, przypuszczali, że mogła to być stolica państwa Arzawa, które w połowie II tysiąclecia p.n.e. rywalizowało o wpływy na tych terenach z Hetytami. Jednakże wyniki wykopalisk archeologicznych nie potwierdziły tej ciekawej teorii. Obecnie przyjmuje się, że Beycesultan było w tym okresie głównym miastem krainy nazywanej Kuwaliya. Ten okres rozkwitu Beycesultan zakończył się około 1200 roku p.n.e., kiedy to osada została kompletnie zniszczona, podobnie jak wiele innych miast na terenie Anatolii. Miało to najprawdopodobniej związek z wielką migracją tzw. Ludów Morza, która zapoczątkowała wielkie przemiany polityczne, kulturowe i etniczne we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego.

Teren wykopalisk archeologicznych w Beycesultan

Po zniszczeniu miasta w okresie wędrówek Ludów Morza, dalsze dzieje osadnictwa w Beycesultan są słabo udokumentowane. Wiadomo, że w znacznie późniejszych czasach, w okresie bizantyjskim, seldżuckim i osmańskim, na terenie kopca Beycesultan istniały mniejsze osady. Pozostałości osady bizantyjskiej zachowały się w dość dobrym stanie, z widoczną siatką ulic oraz zarysami stojących przy nich budynków. Pod koniec XII wieku osadę opuszczono z powodu pożaru. Sama nazwa Beycesultan pochodzi od mauzoleum z okresu seldżuckiego, stojącego na kopcu.

Seldżuckie mauzoleum na kopcu Beycesultan

Badania archeologiczne

Na początku lat 50-tych XX wieku brytyjski archeolog James Mellaart odkrył w okolicy Beycesultan okazy tzw. ceramiki kieliszków do szampana, charakterystycznej dla późnej epoki brązu. Dalsze poszukiwania doprowadziły go do odkrycia kopca (tr. höyük) Beycesultan, zlokalizowanego w górnym biegu rzeki Meander. W 1954 roku James Mellaart oraz jego kolega po fachu Seton Lloyd rozpoczęli w imieniu Brytyjskiego Instytutu Archeologicznego z Ankary systematyczne prace wykopaliskowe na terenie Beycesultan. W sumie prace te trwały przez sześć sezonów, do 1959 roku.

Po bardzo długiej przerwie prace w Beycesultan wznowiono w 2002 roku, kiedy to Eşref Abay z Uniwersytetu Ege przeprowadził badania sondażowe kopca. Od 2007 roku trwają w Beycesultan wykopaliska archeologiczne, prowadzone przez pracowników dwóch uniwersytetów: Ege oraz Adnan Menderes.

Widoczne z kopca Beycesultan baraki, w których pracują i mieszkają zespoły archeologiczne

Znaczenie Beycesultan

Odkrycie Beycesultan stało się podstawą zbudowania chronologii IV tysiąclecia p.n.e. dla obszaru Wyżyny Anatolijskiej. Odkrywca Beycesultan - James Mellaart - wyróżnił 21 warstw osadniczych należących do epoki późnego chalkolitu i podzielił je na cztery stadia. Według Mellaarta najpóźniejsza warstwa należąca do chalkolitu przechodziła bez zakłóceń w najstarszą warstwę z epoki brązu. Od czasu utworzenia tej chronologii w latach 60-tych XX wieku Beycesultan służyło jako punkt odniesienia dla wszystkich osad z tego obszaru Anatolii. Paradygmat Beycesultan był tak silny, że nawet napotykane przez badaczy problemy z dopasowaniem znalezionego przez nich materiału do ustalonej przez Mellaarta ścieżki rozwoju, nie prowadziły do jego zakwestionowania.

Teren wykopalisk archeologicznych w Beycesultan

Dopiero w 2005 roku Ulf-Dietrich Schoop z Uniwersytetu w Edynburgu przeprowadził systematyczną krytykę chronologii Beycesultan stworzonej przez Mellaarta. Wykazał on, że pomiędzy późną epoką miedzi a wczesną epoką brązu w Beycesultan występuje nieciągłość warstw osadnictwa. Spowodowana jest ona pracami ziemnymi, przeprowadzonymi przed budową fortyfikacji w epoce brązu. Ponadto typologia ceramiki z Beycesultan nie potwierdza hipotezy o ciągłości osadniczej.

Informacje praktyczne

Stanowisko Beycesultan składa się z dwóch przylegających do siebie kopców, przedzielonych dawną drogą handlową. Maksymalna wysokość zachodniego kopca wynosi 25 metrów ponad poziomem gruntu. Średnica całego obszaru to w przybliżeniu 1 kilometr.

Widok ze szczytu kopca Beycesultan

Na kopcu zachodnim znajdują się: najdawniejsze pozostałości osady z epoki miedzi, stanowiska archeologiczne, które są obecnie miejscem pracy archeologów oraz seldżuckie mauzoleum. Najważniejszą strukturą na kopcu wschodnim są pozostałości tzw. spalonego pałacu (tr. Yanık Saray) ze środkowej epoki brązu. W 2013 roku widzieliśmy, że powierzchnia wschodniego kopca była zniszczona przez pożar, który według informacji uzyskanych od strażnika, został przywiany przez wiatr z kierunku północnego.

Ślady niszczycielskiej działalności ognia na wschodnim kopcu Beycesultan

Teren Beycesultan jest ogrodzony. Jeżeli nie są tam prowadzone prace archeologiczne, to stanowiska pilnuje stróż oraz jego spory pies. Należy poprosić go o wpuszczenie na teren kopca Beycesultan. Nam udało się ponadto uzyskać od strażnika pomoc przy zwiedzaniu terenu oraz wstęp do środka seldżuckiego mauzoleum.

Wnętrze seldżuckiego mauzoleum w Beycesultan i strażnik stanowiska przy modlitwie

Najbliższym miastem, którym można znaleźć nocleg oraz sklepy i restauracje przy okazji odwiedzin w Beycesultan, jest oddalone o około 6 km Çivril.

Tablica informacyjna w Beycesultan

Bibliografia

Dojazd: 

Transportem publicznym: nie jest nam znany sposób dojazdu do samego kopca Beycesultan przy wykorzystaniu środków komunikacji publicznej. Można natomiast dojechać autokarem do pobliskiego miasteczka Çivril, a ostatnie 6 km pokonać na piechotę, autostopem lub taksówką. Do Çivril kursują autokary z wielu miast tureckich, w tym z położonego 60 km na północ miasta Uşak oraz z Ankary, Antalyi, Izmiru czy Stambułu.

Samochodem: Beycesultan położone jest tuż przy trasie D595 przebiegającej z kierunku północnego przez miasta Uşak i Çivril, a w kierunku południowym dobiegającej do drogi D320 z Denizli do Dinar. Jadąc ze stolicy prowincji (czyli z Denizli) należy kierować się drogą D320 w kierunku wschodnim, a po przejechaniu około 34 km skręcić na północ w miejscowości Kaklık. Warto skorzystać z okazji, aby obejrzeć po drodze jaskinię Kaklık, nazywaną podziemnym Pamukkale.

Z Kaklık do Beycesultan prowadzi trasa D595, a odległość wynosi 57 km. Podwójny kopiec Beycesultan jest dobrze widoczny z drogi, więc trudno go przegapić. Dodatkowo odpowiedni zjazd oznaczony jest brązowym kierunkowskazem.

Kierunkowskaz do Beycesultan

Powiązane artykuły: 

Powiązane relacje: