Yesemek to unikalne na skalę światową miejsce, będące w dawnych czasach kamieniołomem i warsztatem monumentalnych rzeźb, które ozdabiały sanktuaria hetyckie w południowo-wschodniej Anatolii. Obecnie jest największym znanym badaczom miejscem tego rodzaju na Bliskim Wschodzie, a turyści, którzy tu docierają mogą podziwiać rzeźby w różnym stopniu wykończenia.

Warsztat w Yesemek po raz pierwszy został zauważony przez austriackiego antropologa i archeologa Felixa von Luschana w latach 90-tych XIX wieku. Von Luschan odbył wiele ekspedycji badawczych po Bliskim Wschodzie, towarzyszył m.in. Karolowi Lanckorońskiemu podczas wyprawy po Pamfilii i Pizydii oraz Carlowi Humannowi w trakcie badań na górze Nemrut. W 1888 roku odkrył na terenie kopca Zincirli Höyük ruiny miasta Sam'al - stolicy małego, późno-hetyckiego państewka, które następie odkopał i dokładnie zbadał z Robertem Koldeweyem. Podczas tych wykopalisk w pobliżu odkrył warsztat w Yesemek, ale nie podjął się prac na jego terenie.

Pierwsze systematyczne wykopaliska w Yesemek wykonane zostały dopiero w latach 1958-1961, przez profesora Bahadıra Alkıma. Zidentyfikowano wówczas około 200 monumentalnych, niewykończonych posągów. Druga runda prac w latach 1988-1991, pod kierownictwem İlhana Temizsoya, przyniosła odkrycie kolejnych rzeźb. Obecnie widocznych jest ich przeszło 300, a badacze przypuszczają, że wiele pozostaje nadal pod ziemią i czeka na odkopanie.

Obecnie wiadomo, że kamieniołomy w Yesemek były wykorzystywane zarówno w okresie imperialnym państwa hetyckiego (tj. w XV-XII wieku p.n.e.), jak i w czasach neo-hetyckich (IX-VIII wiek p.n.e.), kiedy to Yesemek należało do królestwa Sam'al. Powodem, dla którego wybrano Yesemek jako lokalizację kamieniołomów, było jego położenie na terenie, na którym występuje doleryt - skała wulkaniczna o składzie zbliżonym do bazaltu, ale bardziej gruboziarnista. Skała ta w Yesemek ma atrakcyjne kolory - szary i fioletowy oraz świetnie nadaje się do celów rzeźbiarskich.

Stanowisko Yesemek położone jest na zboczu wzgórza nazywanego Aslanlıtepe. Blisko szczytu znajdują się pozostałości kamieniołomów, z których pozyskiwano doleryt, a poniżej - warsztaty rzeźbiarskie. Gotowe rzeźby transportowane były do okolicznych sanktuariów i miast. Badaczy intryguje brak znalezionych w Yesemek narzędzi rzeźbiarskich - proponowane wyjaśnienie tej zagadki sugeruje, że rzeźby były transportowane w stanie niedokończonym do swoich miejsc przeznaczenia, a tam dopracowywano szczegóły i wykuwano detale.

Podczas wizyty w Yesemek najbardziej zaskakuje ogromna, prawie przemysłowa, skala całego przedsięwzięcia. Ogromny obszar stanowiska oraz przytłaczająca ilość rzeźb dają wspaniałe wyobrażenie o potędze państwa hetyckiego, w którym było zapotrzebowanie na tak wiele posągów dekoracyjnych.

Od 2012 roku stanowisko w Yesemek znajduje się na liście miejsc oczekujących na wpisanie na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Powodem, dla którego zostało zgłoszone do wpisu jest bogactwo informacji, jakie badacze uzyskali dzięki pracom prowadzonym w Yesemek. Poznano proces obróbki ogromnych kamiennych bloków, które ważyły od 500 kg do 15 ton. Ponadto Yesemek jest największym antycznym warsztatem rzeźbiarskim na Bliskim Wschodzie, a rzeźby w nim wykonywane były nie tylko dziełami sztuki, ale również reprezentowały wierzenia religijne w tamtym okresie historii regionu.

Informacje praktyczne

Od niedawna (czyli od 2005 roku) stanowisko w Yesemek stanowi muzeum na świeżym powietrzu. Niezbędne prace wykonano na zlecenie Muzeum Archeologicznego w Gaziantepie. Zagospodarowany teren obejmuje jedynie dolną część zbocza - przygotowano tu alejki, wzdłuż których ustawiono najciekawsze egzemplarze posągów. Większość z nich przedstawia lwy, sfinksy i brodatych bogów górskich. Miały one stanowić m.in. słupy bram prowadzących do miast i twierdz. Ciekawostkę stanowi posąg człowieka-niedźwiedzia oraz płaskorzeźbę z rydwanem.

Nie należy jednak ograniczać się do obejrzenia tej zagospodarowanej części warsztatów. Strażnik pilnujący stanowiska z chęcią wskazuje prowadzącą w górę zbocza ścieżkę i otwiera stosowną furtkę. Tam, na rozległej łące, leżą setki monumentalnych rzeźb, częściowo ciągle zakopanych w ziemi.

Strażnik z Yesemek to bardzo serdeczna i pomocna osoba, która wskazuje najciekawsze rzeźby oraz uruchamia mały, sztuczny wodospad dodający uroku stanowisku. Niestety pan mówi jedynie po turecku, co nieco ogranicza możliwość zrozumienia jego opowieści - a wiedzę ma imponującą, zna datowanie posągów i uczestniczył w organizacji w Yesemek muzeum.

Wstęp na teren Yesemek jest bezpłatny, ale istnieje możliwość zakupu płyty z materiałami informacyjnymi, którą oferuje strażnik za niewygórowaną kwotę.

Naprzeciwko wzgórza z hetyckimi kamieniołomami znajduje się drugie wzgórze, a na nim przygotowano platformę widokową. Znajduje się na niej ekspozycja prac studentów, którzy stworzyli rzeźby inspirowane oryginalnymi monumentami z Yesemek.

Znaleziska z pobliskiego stanowiska w Zincirli Höyük, w tym gotowe rzeźby wykonane w Yesemek, znajdują się w Muzeum Archeologicznym w Stambule.