Zapewne wielu z Was marzy o podziwianiu wschodu słońca na górze Nemrut, a niektórzy szczęśliwcy na pewno mieli już taką okazję. Tymczasem całkiem niedaleko majestatycznej góry Nemrut wznosi się znacznie niższe wzgórze, którego szczyt znany jest jako tumulus Karakuş. Wizyta w tym miejscu nie zastąpi doświadczeń z Nemrutu, ale stanowić może doskonałe ich dopełnienie.

Podobnie jak w przypadku góry Nemrut, tumulus Karakuş to sztucznie usypany z kruszywa kopiec o wysokości 35 metrów, znajdujący się na szczycie naturalnego wzniesienia. Jego turecka nazwa oznacza "Czarnego Ptaka", a jej pochodzenie tłumaczy stojąca przy tumulusie kolumna, szczyt której zdobi rzeźba orła. Wita ona osoby odwiedzające tumulus, do którego prowadzi ścieżka od strony południowej.

Obchodząc kopiec dookoła, napotyka się kolejne doryckie kolumny, z których każda ma około 9 metrów wysokości. Po stronie wschodniej stoją dwie kolumny, a szczyt jednej z nich zdobi rzeźba zwierzęcia, najprawdopodobniej jelenia, który niestety utracił głowę. To właśnie tutaj badacze odkryli wyrytą w języku greckim inskrypcję, wyjaśniającą znaczenie całego kompleksu. Pomijając kilka zwrotów, których dokładne przetłumaczenie nie było możliwe z powodu znacznych uszkodzeń, inskrypcja ta głosi:

"To jest hierothesion należące do Isias, którą wielki król Mitrydates (była ona jego własną matką) [...] uznał za godną w tej ostatniej godzinie. I [...] Antiochis leży tutaj, siostra króla z tej samej matki, najpiękniejsza z kobiet, której życie było krótkie, ale jej zasługi - długotrwałe. Obie z nich, jak widzicie, nadzorują to miejsce, a z nimi - córka córki, córka Antiochis, Aka. Pomnik życia każdej z nich i honoru króla."

Wypada jeszcze wyjaśnić pojawiające się w powyższej inskrypcji słowo hierothesion. Pochodzi ono ze starożytnej greki i dosłownie oznacza "świętą siedzibę". W królestwie Kommageny nazwą tą określano mauzolea królewskie. W szczególności określenie to było zarezerwowane dla trzech miejsc pochówku: hierothesionu króla Antiocha I na górze Nemrut, hierothesionu w Arsamei - wziesionego przez Antiocha I dla jego ojca, króla Mitrydatesa I Kallinikosa, oraz właśnie dla hierothesionu Karakuş. To ostatnie mauzoleum wzniósł król Mitrydates II, syn Antiocha I, dla kobiet ze swojej rodziny, jak to mogliśmy wyczytać z inskrypcji.

Mitrydates II panował w latach 38 – 20 p.n.e. i właśnie na ten okres datowane jest powstanie tumulusa Karakuş. Postać owego władcy znajduje się na reliefie umieszczonym na kolejnej kolumnie, stojącej po północno-zachodniej stronie kopca. Ów relief przedstawia Mitrydatesa II ściskającego dłoń swojej siostry, Laodice. Niektórzy badacze, w tym T.A. Sinclair, twierdzą, że osobą towarzyszącą na tym reliefie Laodice nie jest Mitrydates, ale Isias - matka Mitrydatesa i Laodice.

Obecność postaci Laodice na reliefie umieszczonym na tumulusie Karakuş wskazuje, że również ona została pochowana w tym rodzinnym grobowcu. Laodice została wydana za mąż za króla Partów, Orodesa II, stając się królową Imperium Partyjskiego. To właśnie za panowania Orodesa II, armia rzymska poniosła druzgocącą klęskę w bitwie przeciwko Partom pod Carrhae - czyli obecnym Harranem - w 53 roku p.n.e. W wyniku tej porażki życie stracił głównodowodzący oddziałami rzymskimi Marek Licyniusz Krassus, członek I triumwiratu i najprawdopodobniej najbogatszy Rzymianin tamtych czasów. Rzymskie przekazy podają, że Partowie wlali Krassusowi do gardła płynne złoto i kpiąc z bogacza pytali go, jak mu ono smakuje. Głowę wodza przesłano Wielkiemu Królowi Partów Orodesowi II do Seleucji nad Tygrysem, gdzie ponoć została wykorzystana jako rekwizyt na scenie podczas wystawiania Bachantek Eurypidesa.

Wróćmy jednak do żony Orodesa, Laodice. Straciła ona życie wraz z małżonkiem i licznym królewskim potomstwem w 38 roku p.n.e., kiedy to następcą partyjskiego tronu ogłoszono Fraatesa IV. Ów syn Orodetesa szybko zapewnił sobie tron, mordując ojca, macochę i rodzeństwo. Ciało Laodice sprowadził do królestwa Kommageny jej brat, Mitrydates II, a następnie pochował je w tumulusie Karakuş. Dopiero w 1938 roku badacze dostrzegli mocno zatartą inskrypcję, umieszczoną na kolumnie z reliefem przedstawiającym uścisk dłoni między królewskim rodzeństwem. Jej odczytanie zajęło kolejne 40 lat, ale obecnie wiadomo już, że głosi ona następujące słowa: "Wielki król Mitrydates, syn wielkiego króla Antiocha i królowej Isias, poświęcił ten obraz niezatartej pamięci królowej Laodice, królewskiej siostry i żony Orodesa, króla królów, i jej własnemu honorowi".

Oryginalnie, kolumn otaczających kopiec było znacznie więcej. Stały one w trzech rzędach po trzy kolumny, po stronie wschodniej, południowej i północno-wschodniej. Środkowa kolumna z każdej grupy podtrzymywała blok z płaskorzeźbą, a dwie zewnętrzne kolumny - rzeźby zwierząt - jeleni po stronie wschodniej, orłów - po stronie południowej, i lwów - na północnym-zachodzie. Zostały jednak one rozebrane i wykorzystane do budowy pobliskiego mostu Septymiusza Sewera, znanego obecnie jako Cendere Köprüsü, pod koniec II wieku n.e.

Prace archeologiczne

Główne prace archeologiczne na terenie tumulusa Karakuş przeprowadził niemiecki badacz Friedrich Karl Dörner z Uniwersytetu w Münster. Prowadzone przez niego prace w obrębie królestwa Kommageny trwały od lat 50-tych do 70-tych XX wieku. W 1967 roku udało mu się to odkryć komorę grobową, ukrytą pod sztucznym nasypem tumulusa Karakuş. Odwiertu dokonano pionowo w dół, z samego wierzchołka nasypu. Wiertło natrafiło na płyty z wapienia, tworzące dach komnaty. Znajduje się on 13 metrów pod szczytem nasypu, a od podłogi komnaty dzieli go dalszych 7 metrów. Dla uzmysłowienia sobie tych wymiarów warto zapamiętać, że podłoga komaty grobowej znajduje się na tym samym poziomie co podstawa kolumny z orłem.

Niestety, badaczom nie udało się znaleźć żadnych przedmiotów ani szczątków osób pochowanych w tej komnacie grobowej. Sama komnata była wypełniona ziemią i piaskiem, zapewne wskutek zawalenia się dachu. Być może stało się to jeszcze przed ukończeniem prac budowlanych i w rzeczywistości nikt nie został w tumulusie Karakuş pochowany. Friedrich Karl Dörner wysunął hipotezę, że część materiału budowlanego z tej komnaty rozkradziono już w okresie rzymskim, i wykorzystano, podobnie jak brakujące kolumny, do budowy mostu Septymiusza Sewera.

Informacje praktyczne

W 2017 roku wstęp na teren tumulusa był darmowy. Teren nie jest ogrodzony, więc zwiedzać można o dowolnej porze dnia i nocy. Tuż pod szczytem znajduje się niewielki lokal oferujący napoje orzeźwiające i proste przekąski. W pogodne dni ze szczytu tumulusa dobrze widać wierzchołek góry Nemrut, oddalony o 17 km w linii prostej w kierunku północno-wschodnim.

Bibliografia

• Sincalair, T.A., Eastern Turkey: An Architectural & Archaeological Survey, Vol. IV, Londyn, 1990
• Blömer, Michael i Winter, Engelbert, Commagene: The Land of the Gods between the Taurus and the Euphrates, Stambuł, 2011
• Dörner, Friedrich Karl i Goell, Theresa, Arsameia am Nymphaios: Die Ausgrabungen im Hierothesion des Mithradates Kallinikos von 1953-1956, 1963