Twierdza Yeni Kale, czyli Nowy Zamek, to jedna z kilku dodatkowych atrakcji, jakie czekają na podróżników odwiedzających górę Nemrut. Oczywiście, w krainie o tak bogatej i długiej historii, jak Anatolia, określenie "nowy" niekoniecznie oznacza, że budowla powstała kilka lat temu. W tamtejszych realiach, twierdza jest nowa, gdyż została wzniesiona w XIII wieku n.e., co odróżnia ją od Starej Twierdzy (Eski Kale) czyli ruin antycznej Arsamei, datowanych na III wiek p.n.e.

Na stromym wzgórzu, na którym obecnie stoi Nowy Zamek, znajdował się niegdyś pałac władców antycznego Królestwa Kommageny. O jego istnieniu informuje inskrypcja, którą odkrył na terenie Arsamei niemiecki archeolog Friedrich Karl Dörner. Jednakże po tych zabudowaniach nie zachował się ślad, a w ich miejscu wzniesiono posępną twierdzę, doskonale widoczną z akropolu Arsamei.

Obecny kształt forteca zawdzięcza Mamelukom, którzy zbudowali ją pod koniec XIII wieku. Zachowały się inskrypcje w języku arabskim, wspominające budowę i renowacje zamku podczas panowania trzech mameluckich sułtanów noszących imiona: Sayf ad-Din Qalawun (1279–90), Salah ad-Din Khalil (1290–93) i Nasir ad-Din Muhammad (1293–1341).

Być może w tym momencie kilka osób zaprotestuje - jacy Mamelucy, przecież Anatolią rządzili wówczas Turcy! Otóż niezupełnie tak to było. W okresie o którym tutaj mowa, czyli o przełomie XIII i XIV wieku, na terenie Azji Mniejszej panował okres rozbicia dzielnicowego. Wywołane ono było klęską, jaką odnieśli w bitwie z Mongołami pod Köse Dağ, Turcy zjednoczeni pod sztandarem Sułtanatu Rum. Około roku 1300 mapa Azji Mniejszej stanowiła mozaikę, na którą składały się niezależne państewka lokalnych władców z różnych rodów tureckich (czyli tzw. beyliki) oraz tereny należące do Cesarstwa Bizantyjskiego i Cesarstwa Trapezuntu. Na wschodzie leżały obszary zajęte przez Chanat Ilchanidów, dynastii pochodzenia mongolskiego. Od południa, z kierunku Egiptu i Syrii, tereny obecnej Turcji południowo-wschodniej były natomiast stopniowo zajmowane przez Mameluków, którzy byli głównym przeciwnikiem Ilchanidów.

Skąd wzięli się Mamelucy i kim byli? Arabskie słowo mamlūk oznacza dosłownie własność, a używane było do określenia niewolnika. Mamelucy byli jednak kimś więcej niż niewolnikami, gdyż stanowili elitarną kastę wojskową Egiptu, która wyewoluowała z żołnierzy rekrutowanych z branki. Osoby znające historię Turcji Osmańskiej mogą w tym momencie przypomnieć sobie o oddziałach janczarów, które w bardzo podobny sposób utworzono z chrześcijańskich chłopców, wziętych w ramach branki na Bałkanach. Mamelucy powstali natomiast jako wojskowa podpora rządzącej w Egipcie dynastii Ajjubidów (koniec XII wieku i pierwsza połowa XIII), którą założył legendarny wojownik Saladyn. Mamelucy służący w Egipcie rekrutowali się głównie z Kipczaków - ludu tureckiego, osiadłego w owym czasie na terenach obecnego Kazachstanu i południowej Rosji. Zaciągając się na służbę u Ajjubidów, przechodzili na islam i uczyli się języka arabskiego.

Z czasem Mamelucy tak urośli w siłę i znaczenie, że w 1250 roku obalili Ajjubidów i zdobyli władzę w Egipcie. Ich państwo, obecnie określane jako "Sułtanat Mameluków", przetrwało aż do 1517 roku, kiedy to kres jego istnieniu położył sułtan Selim I z dynastii Osmanów. Imperium Osmańskie nie pozbawiło jednak Mameluków całkowicie władzy nad Egiptem, gdyż pozwoliło im nadal stanowić rządzącą klasę na tym terenie, chociaż formalnie jako poddani Osmanów.

Na początku XIV wieku, czyli u szczytu swojej potęgi, Sułtanat Mameluków kontrolował nie tylko tereny Egiptu, Palestyny i Syrii, ale również Azji Mniejszej. Na północy sięgał aż do Malatyi, a w połowie XIV wieku bejlik Eretnidów (tr. Eretnaoğulları), ze stolicą w Sivas został wasalem Mameluków. Okolice Adıyamanu, czyli obszar, który najbardziej nas interesuje ze względu na twierdzę Yeni Kale, znajdował się pod kontrolą Mameluków od 1298 do 1516 roku, chociaż w ich imieniu władzę sprawowali Turkmeni z rodu Dulkadirów (tr. Dulkadiroğulları).

Twierdza Yeni Kale była wykorzystywana przez Mameluków podczas długotrwałego konfliktu z Ilchanidami. Na szczycie twierdzy znajduje się pomieszczenie zwane "Zamkiem Gołębi", zawierające 32 nisze dla tych ptaków. Wykorzystywano je jako sposób komunikacji, między innymi dotyczącej ruchów nieprzyjaciela przed bitwą pod Himsem w 1281 roku. W trakcie tej bitwy, mamelucki sułtan Kalawun (Sayf ad-Din Qalawun) odniósł zdecydowane zwycięstwo nad armią Ilchanidów pod dowództwem Mongkego Temura. Co ciekawe, podczas tego starcia oddziały chrześcijańskie z Małej Armenii i Gruzji oraz zakon joannitów stanęły po stronie mongolskiej. Ostatecznie, Mongołowie wycofali się ze Eufrat, który od tego czasu stanowił granicę między Sułtanatem Mameluków i Imperium Ilchanidów.

Twierdzę wzniesiono w wysoce przemyślany sposób, maksymalnie zwiększający jej obronność. Położona jest na stromym wzniesieniu, w miejscu zapewniającym doskonałą widoczność na niezmiernie rozległy teren. Zamczysko otoczono wysokimi murami, a tylko jedna brama wiodła do jego wnętrza. Na terenie twierdzy zachowały się domy mieszkalne, sklepy, bazar, meczet oraz więzienie. Wodę do twierdzy przynoszono z pobliskiego strumienia, znanego obecnie jako Kahta Cayi, i przechowywano w cysternie, na wypadek oblężenia.

Informacje praktyczne

Od 2005 roku na terenie twierdzy prowadzone są prace renowacyjne. Podobno przeciągnęły się one z powodu śmierci kierownika robót, który spadł z murów zamku. W 2017 roku twierdza nadal jest oficjalnie zamknięta dla zwiedzających, ale jeżeli będziecie mieć szczęście, to uda wam się spotkać strażnika zamku, dysponującego kluczami i nadmiarem wolnego czasu. W zamian za dobrowolną opłatę, otworzy bramę zamczyska i oprowadzi chętnych po jego terenie. Należy jedynie uważać, dokąd się idzie i gdzie stawia kroki - pamiętając o nieszczęsnym kierowniku prac. Niestety dozorca posługuje się podczas oprowadzania wyłącznie językiem tureckim.

Pod zamkiem działa kawiarnia, oferująca "kurdyjską kawę" czyli gorący napar z prażonych i zmielonych nasion pistacji terpentynowej. Warto spróbować tego lokalnego specjału, ale doszły nas słuchy, że lepiej przed konsumpcją ustalić jego cenę.

Położenie

Yeni Kale wznosi się nad wioską Eski Kahta, znaną również jako Kocahisar. Aby do niej trafić należy wybrać lewe odgałęzienie drogi (37.944113, 38.648136), podczas przejazdu z mostu Cendere do ruin Arsamei.

Bibliografia

• Blömer, Michael i Winter, Engelbert, Commagene: The Land of the Gods between the Taurus and the Euphrates, Stambuł, 2011
• Darke, Diana, Eastern Turkey, 2011
• Dörner, Friedrich Karl i Goell, Theresa, Arsameia am Nymphaios: Die Ausgrabungen im Hierothesion des Mithradates Kallinikos von 1953-1956, 1963
• Dörner, Friedrich Karl, Der Thron der Götter auf dem Nemrud Dağ, 1987
• Holt, Peter M., Bliski Wschód od wypraw krzyżowych do 1517 roku, 1993
• Nicolle, David, Mamluk 'Askari 1250–1517, 2014
• Sucu, Mustafa, Adıyaman with its Cultural and Touristic Values, 2008