Zaledwie 20 km na północny-zachód od Pamukkale położone są ruiny antycznego miasta Tripolis. Ich obecny stan zachowania nie robi tak dużego wrażenia, jakie towarzyszy turystom odwiedzającym sąsiadujące z Pamukkale miasto Hierapolis, czy też pobliską Laodyceę. Jednakże intensywne prace archeologiczne prowadzone na terenie Tripolis oraz nowe odkrycia, o których donoszą tureckie media, wróżą temu miejscu ciekawą przyszłość na podróżniczej mapie Turcji zachodniej.

Zarys historii

Tripolis należało w czasach starożytnych do terenów Frygii, chociaż jego przygraniczne położenie sprawiało, że przypisuje się je również do Karii i Lidii. Miasto założone zostało na północnym brzegu rzeki Meander, w jej górnym biegu. Leżało strategicznie na szlaku łączącym Sardes i Filadelfię z Laodyceą i rywalizowało o wpływy w regionie z Hierapolis. Bite w Tripolis monety zdobiła głowa bogini Latony, kochanki Zeusa oraz matki Apollina i Artemidy.

Najwcześniejsze wzmianki o Tripolis są stosunkowo późne, jak na realia Azji Mniejszej, i pochodzą z czasów Pliniusza Starszego (czyli z I wieku n.e.), który pisał tym mieście jako osadzie lidyjskiej, obmywanej przez wody rzeki Meander. Wspominali o Tripolis również Klaudiusz Ptolemeusz (w II wieku n.e.) i Stefanos z Bizancjum (w VI wieku n.e.), ale opisywali je jako miasto karyjskie. Inne nazwy miasta, których używano w czasach antycznych to: Neapolis, Antoninopolis i Apollonia.

Dzięki pracom wykopaliskowym wiadomo, że historia osadnictwa na terenie Tripolis sięga 4 tysięcy lat p.n.e. Wiadomo także, że w miasto rozwinęło się w okresie hellenistycznym, a szczyt swojej potęgi osiągnęło w czasach rzymskich, zwłaszcza w okresie po II wieku n.e. Powstały wówczas nowe budowle publiczne, w tym bramy miejskie, ulice, łaźnie, stadion, teatr i sala rady miasta.

W 325 roku n.e. został odnotowany udział biskupa z Tripolis w Soborze nicejskim I. W 494 roku miasto zostało częściowo zniszczone przez trzęsienie ziemi. Od tego momentu datuje się stopniowe wyludnienie Tripolis, które przypieczętowały najazdy Sasanidów z Persji na przełomie VI i VII wieku. Nękani przez napastników mieszkańcy miasta przenieśli się do miasta Direbol, oddalonego o 5 km na północ od Tripolis, które było lepiej chronione przez pasma górskie.

Od czasu tej wymuszonej migracji aż do XIII wieku teren Tripolis nie był zasiedlony. W pierwszej połowie XIII wieku wzgórze nad Tripolis zostało ufortyfikowane przez Bizantyjczyków. W tej twierdzy podpisany został w 1243 roku traktat pokojowy pomiędzy cesarzem Nicei Janem III Dukasem a sułtanem seldżuckim Giyaseddinem Keyhusrevem II. Od początku XIV wieku cały region wokół Denizli stał się polem walk pomiędzy Bizancjum a plemionami tureckimi. Ostatecznie dostał się pod rządy osmańskie w 1429 roku.

Prace archeologiczne

Podróżnicy odwiedzający Azję Mniejszą wiedzieli o istnieniu ruin Tripolis przynajmniej od XVII wieku, jednakże systematyczne prace archeologiczne na terenie tego miasta rozpoczęły się dopiero pod koniec XX wieku.

W pierwszym okresie pracami kierował Zarząd Muzeów z Denizli. W ramach tych działań w 1994 roku przeprowadzono wykopaliska wzdłuż głównej alei miasta, prowadzącej ze wschodu na zachód, oczyszczono również cały teren.

Po długiej przerwie prace wznowiono w 2007 roku i do 2009 roku zarządzał nimi profesor Aytekin Erdoğan z Uniwersytetu Ege w İzmirze. Patronatem objął wykopaliska ponownie Zarząd Muzeów z Denizli.

Zakrojone na szeroką skalę prace archeologiczne rozpoczęły się w 2012 roku i trwają do chwili obecnej. Wsparcia dla projektu udzieliło tureckie Ministerstwo Kultury i Turystyki. Nad zadaniami wykopaliskowymi i renowacyjnymi czuwa dyrektor Muzeum Archeologicznego z Denizli H. Hüseyin Baysal, a rola konsultacyjna przypadła profesorowi Bahadırowi Dumanowi z Uniwerstytetu Pamukkale w Denizli.

W 2013 roku na terenie Tripolis dokonano wielu ważnych odkryć. W sierpniu media doniosły o odkopaniu pozostałości kościoła bizantyjskiego z VI wieku n.e., którego ściany pokryte są freskami przedstawiającymi Jezusa, Marię i apostołów. Jest to czwarty znaleziony w Tripolis kościół z tego okresu. Ponieważ Tripolis położone jest pomiędzy dwoma ze wspomnianych w Apokalipsie świętego Jana kościołów - w Filadelfii i Laodycei, władze regionu wiążą duże nadzieje z rozwojem turystyki pielgrzymkowej w Tripolis.

Drugie ciekawe odkrycie z Tripolis zostało obwieszczone w grudniu 2013 roku. Na ścianie sklepu z okresu rzymskiego odsłonięto fresk przedstawiający leoparda. Podobno władze dystryktu Buldan, na terenie którego położone są ruiny Tripolis, rozważają uczynienie z tego zwierzęcia symbolu całego dystryktu.

Zwiedzanie

Większość widocznych na terenie Tripolis struktur pochodzi z okresu rzymskiego i bizantyjskiego. Wyjątek stanowi położony 2,5 km na północny-zachód kopiec, z którego pochodzą fragmenty ceramiki oraz narzędzi kamiennych, datowane na czasy od chalkolitu (epoki miedzi) do późnej epoki brązu czyli na okres 4000-1200 p.n.e.

Otaczające Tripolis mury obronne pochodzą z okresu bizantyjskiego. Odcinek murów po stronie wschodniej zbudowany został na przełomie IV i V wieku n.e. Oryginalna długość tych fortyfikacji wynosiła przeszło 1800 metrów. Obecnie nad powierzchnią ziemi widoczne są niewielkie odcinki murów, osiągające wysokość ponad 6 metrów i szerokość 2,5 metra. Do wzniesienia tych murów wykorzystano bloki kamienne, cegły oraz fragmenty dawnych budowli z Tripolis, w tym kolumn i ich kapiteli, fryzów i podstaw posągów.

Od strony zachodniej miasto chroniły mury zbudowane w okresie późnego Bizancjum. Zachował się ich mierzący 1200 metrów odcinek. Z tych samych czasów pochodzi górująca nad Tripolis forteca z okrągłą wieżą. Obwarowania te stanowiły linię obronną przeciwko najazdom tureckim w XIII wieku.

Do miasta prowadziły dwie główne bramy, nazywane Bramą Hierapolis i Bramą Filadelfii, od kierunku, w którym prowadziły przechodzące przez nie drogi. Brama Hierapolis, po południowej stronie miasta, powstała w połowie II wieku n.e. Składała się z marmurowego łuku opartego na filarach z trawertynu. Obecnie jest prawie całkowicie zrujnowana i zarośnięta chaszczami. Brama Filadelfii znajdowała się po stronie zachodniej i prowadziła do niej droga z Tiatyry przez Sardes i Filadelfię. W czasach świetności miasta brama składała się z sześciu filarów podpierających dwa łuki. Do naszych czasów zachował się zaledwie jeden z filarów o wysokości 7,65 metra, który został niedawno poddany konserwacji i renowacji. Ponadto zachowały się w dobrym stanie na terenie Tripolis dwie bramy, znajdujące się przy ulicy kolumnadowej. Jedną z nich przekraczali podróżni z kierunku Hierapolis, a druga wiodła na agorę z okresu późno-rzymskiego.

Miasto zostało zaplanowane tak, aby jego główne ciągi komunikacyjne przecinały się pod kątem prostym. Ze wschodu na zachód prowadzi tzw. ulica kolumnadowa o długości 450 metrów, a jej oryginalna szerokość wynosiła 10 metrów. Zbudowane w V wieku n.e. wzdłuż tej ulicy, po jej północnej stronie, mury obronne spowodowały jej zwężenie do 7 metrów. Ulica wyłożona została płytami z trawertynu, a po jej stronie południowej znajduje się szeroki na 8 metrów portyk. Podłogi portyku ozdobione były wielokolorowymi mozaikami, z których niestety zachowały się jedynie niewielkie fragmenty. Wzdłuż portyku stało niegdyś 13 kolumn, na których wspierało się jego drewniane zadaszenie. Do naszych czasów przetrwało zaledwie 6 kolumn. Wzdłuż ulicy archeologowie zidentyfikowali także sześć pomieszczeń, które najprawdopodobniej pełniły funkcję sklepów.

Ulicę kolumnadową przecina przebiegająca z północy na południe ulica Hierapolis. Obie arterie komunikacyjne powstały w tym samym czasie, w okresie rzymskim. Ulica Hierapolis została jedynie częściowo odsłonięta przez archeologów. Była wyłożona płytami z trawertynu, pod którymi przebiegały rury kanalizacyjne, wyprowadzające nieczystości i wodę deszczową z terenu miasta.

W miejscu, gdzie przecinają się główne ulice miasta wznosiło się nimfeum nazywane Fontanną Orfeusza. Stało ono na marmurowym podeście, a jego ściany wyłożone były onyksem i białym marmurem. Wodę do fontanny doprowadzano rurami z terakoty ze zbiornika położonego na wschód od ulicy kolumnadowej.

Na terenie Tripolis zidentyfikowano do tej pory dwie agory. Pierwszą z nich jest tzw. agora z łukami, położona po północnej stronie ulicy kolumnadowej. Jej powierzchnia wynosi około 1000 metrów kwadratowych. Obecnie, podobnie jak wiele innych struktur w mieście, jest pokryta ziemią. Z widocznych na powierzchni fragmentów można wywnioskować, że otaczały ją rzędy łuków wspartych na filarach. Druga agora pochodzi o okresu późno-rzymskiego. Zachowały się należące do niej portyki: wschodni i zachodni.

Po trzech stronach Tripolis położone były cmentarzyska. Rodzaj pochówku uzależniony był od topografii terenu. W nekropolii po stronie północnej, znajdującej się na zboczu wzgórza, większość grobowców została wykuta w skale. Na terenie nekropolii północno-wschodniej dominują sarkofagi, a po stronie południowo-wschodniej - grobowce ze sklepieniami kolebkowymi z okresu wczesnego Bizancjum.

W Tripolis działały co najmniej dwie łaźnie, obie pochodzące z II wieku n.e. Wielkie termy, położone przy zachodnim wjeździe do miasta, składały się z pomieszczeń usytuowanych w kierunku z zachodu na wschód. Na północ od tych łaźni znajdował się gimnazjon. Termy teatralne stały, jak ich nazwa wskazuje, przy teatrze, a układ ich pomieszczeń był zorientowany z północy na południe. Przy tych łaźniach odkryto cysterny składające się z czterech pomieszczeń, w których gromadzono wodę na potrzeby łaźni.

Sam teatr w Tripolis stał na naturalnym zboczu wzgórza o nachyleniu 50 stopni. Szacuje się, że na widowni mogło zasiadać 8 tysięcy osób. Większość teatru nie została jeszcze odsłonięta, ale przeprowadzone badania wskazują, że budowla była wzniesiona w II wieku n.e.

Oprócz teatru mieszkańcy Tripolis mogli korzystać ze stadionu, na którym organizowano zawody sportowe i imprezy kulturalne. Stadion stał po północno-zachodniej stronie miasta, poza obrębem murów obronnych. Miał wymiary około 256 na 66 metrów. Bieżnia stadionu znajduje się obecnie pod 3-metrową warstwą ziemi. Widoczne są siedziska z zachodniej trybuny, a siedziska po stronie wschodniej uległy zniszczeniu.

Budynek rady miejskiej czyli buleuterion stał w centrum Tripolis. Wzniesiono go z kamiennych bloków, a jego wymiary to 64 na 44 metry. Jedynie część ścian tej struktury jest obecnie widoczna nad poziomem gruntu.

Ponadto w Tripolis znaleziono do tej pory pozostałości czterech kościołów z okresu wczesnego Bizancjum, ozdobione kolorowymi freskami.

Najnowszym odkryciem archeologicznym na terenie Tripolis jest świetnie zachowany kryty bazar. Jest to struktura unikalna na terenie miast antycznych w basenie Morza Śródziemnego. Budynek targowy jest w doskonałym stanie, ponieważ był całkowicie ukryty pod ziemią przez wiele wieków. Naukowcy mają nadzieję na jego całkowite odsłonięcie w 2014 roku.

Informacje praktyczne

Na terenie Tripolis prowadzone są intensywne prace wykopaliskowe, więc dostęp do wszystkich odkrytych do chwili obecnej budowli może okazać się niemożliwy podczas wizyty. W 2013 roku za wstęp na teren Tripolis nie była pobierana opłata.