Neandria to ruiny antycznego miasta, położne na terenie Troady, na zboczach góry Çığrı. Pozostałości Neandrii nie są zbyt imponujące, ale dotarcie do nich to wyzwanie dla podróżników, a widoki, jakie rozciągają się stamtąd na okolicę mogą wynagrodzić trud wspinaczki.

Zarys historii miasta

Neandria została założona jako kolonia grecka przez osadników eolskich, najprawdopodobniej około 700 roku p.n.e. Najprawdopodobniej w latach 454 - 431 p.n.e. miasto należało do Ateńskiego Związku Morskiego jako Neandreies. W 399 roku p.n.e. Neandria została włączona do imperium perskiego. Historia miasta jest stosunkowo krótka, ponieważ już około 310 roku p.n.e. Neandria została całkowicie opuszczona przez mieszkańców, którzy zostali przesiedleni do nowo założonego na wybrzeżu miasta portowego.

Za przesiedlenie odpowiedzialny był jeden z generałów Aleksandra Wielkiego - Antygon Jednooki. Po śmierci Aleksandra Antygon został władcą całej zachodniej Azji Mniejszej, jednak jego celem było opanowanie wszystkich terenów podbitych przez macedońskiego władcę. Swoimi ambicjami naraził się pozostałym generałom macedońskim i ostatecznie poległ w wielkiej bitwie diadochów pod Ipsos w 301 roku p.n.e.

Przed swoją śmiercią Antygon założył miasto portowe Antigoneia, znane później jako Aleksandria Troas. To w nim osadzili się mieszkańcy Neandrii. Zagadką pozostaje jednak kwestia murów obronnych otaczających Neandrię. Istnieje wiele poszlak wskazujących, że w czasach dominacji perskiej miasto nie było grodem warownym, a jedyne mury pochodzące z czasów archaicznych otaczały teren akropolu. Styl murów biegnących dookoła całej osady sugeruje, że ich budowa nastąpiła w okresie wczesno-hellenistycznym, tuż przed opuszczeniem Neandrii lub wręcz już po jej wyludnieniu.

Ciekawa hipoteza została wysunięta przez F.E. Wintera z Uniwersytetu w Toronto. Sugeruje on, że po przesiedleniu mieszkańców Neandrii do Aleksandrii Troas, władcy regionu - Antygon Jednooki lub jego następca Lizymach, który pokonał Antygona pod Ipsos, postanowili uczynić z Neandrii warowną twierdzę. Strategiczne na skalę Troady południowo-zachodniej położenie Neandrii wydaje się dobrze motywować taką decyzję. Z Neandrii rozciąga się widok na dolinę rzeki Skamander oraz rozległą równinę od cieśniny Dardanele po ujście rzeki Satnioeis (obecnie Tuzla Çay). W burzliwym okresie dziejów tego regionu, jaki nastał po śmierci Aleksandra Wielkiego, ogromne znaczenie taktyczne tak usytuowanego fortu byłoby trudne do zignorowania.

Na korzyść hipotezy Wintera świadczy zarówno rozbudowa murów obronnych oraz powstanie w centralnej części Neandrii równo położonych budynków (baraków wojskowych?), jak również całkowity brak śladów świadczących o istnieniu tu miasta po 310 roku p.n.e. tj. monet i grobów datowanych później, jak również popadnięcie budynków cywilno-religijnych, takich jak świątynia, agora i teatr, w ruinę.

Jednakże, nawet jeżeli na terenie Neandrii funkcjonował fort obsadzony garnizonem wojskowym, to został on również opuszczony, najpóźniej około 280 roku p.n.e. Istnieją również przesłanki do przypuszczenia, że w czasach rzymskich na terenie Neandrii znajdowała się niewielka osada, powiązana z pobliskimi kamieniołomami, gdzie wydobywano i nadal wydobywa się granit. Z tych czasów nie zachowały się jednak żadne ślady.

Odkrycie Neandrii

Pierwsze wykopaliska archeologiczne na terenie Neandrii przeprowadził w 1865 roku Frank Calvert - brytyjski dyplomata i archeolog-amator, który powinien być szerzej znany jako odkrywca ruin Troi na kilka lat przed Heinrichem Schliemannem. Drugim badaczem zainteresowanym Neandrią był w 1880 roku J.T. Clarke.

Najszerzej zakrojone prace w Neandrii przeprowadził w 1899 roku niemiecki architekt i archeolog-samouk Robert Johann Koldewey. Badacz ten jest znany głównie z prowadzenia wykopalisk w Babilonie. Jego zaangażowanie na terenie Neandrii trwało zaledwie jeden sezon i chociaż wyraził opinię, że dalsze wykopaliska z pewnością byłyby interesujące, aż po dziś dzień nikt nie podjął się tego zadania.

Zachowane fragmenty miasta

Chociaż od prawie 2,5 tysiąca lat nikt nie zamieszkiwał Neandrii, jej pozostałości zachowały się w całkiem niezłym stanie. Wynika to z położenia antycznego miasta z dala od współczesnych osad ludzkich - ruiny nie były więc wykorzystywane jako dogodne źródło materiałów budowlanych.

Mury obronne otaczające Neandrię mają kształt wielokąta i wyznaczają obszar długi na 1400 metrów i szeroki na 450 metrów. Mury mają grubość aż 3 metrów, a ich całkowita długość to przeszło 3 kilometry. Starsze fragmenty murów wewnątrz miasta otaczały akropol w północno-wschodniej części miasta.

Najważniejszym odkryciem na terenie Neandrii były pozostałości świątyni poświęconej Apollonowi, zbudowanej na przełomie VII i VI wieku p.n.e. Jest to najstarszy na terenie Anatolii przykład świątyni greckiej. Budynek ten składał się z jednego pomieszczenia o wymiarach około 9 na 20 metrów. Kolumny świątyni były ozdobione kapitelami w stylu eolskim, które można obecnie oglądać w Muzeum Archeologicznym w Stambule.

Na terenie Neandrii odkryto również nekropolię, gdzie znaleziono sarkofagi, monumentalne grobowce oraz tzw. pitosy czyli olbrzymie naczynia gliniane do przechowywania żywności.

Bibliografia

1. F.E. Winter, Notes on Neandria, American Journal of Archaeology, Vol. 89, No. 4, 1985 rok, str. 680-683
2. Ekrem Akurgal, Ancient Civilizations and Ruins of Turkey, Stambuł, 2011