Region:
Letoon, znane również jako Letoön, było niegdyś najważniejszym sanktuarium oraz wyrocznią tzw. Federacji Licyjskiej. Nazwa Letoon wywodzi się od imienia bogini Latony, która właśnie w tym miejscu miała urodzić dwoje dzieci - boginię łowów Artemidę i boga sztuki Apollina. Sanktuarium Letoon połączone było ze pobliskim Ksantos Świętą Drogą, a obecnie oba te stanowiska figurują na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Zarys historii
Według przekazów mitologicznych bogini Latona była kochanką Zeusa, któremu urodziła bliźnięta. Zazdrosna żona Gromowładnego skazała Latonę na wieczną tułaczkę po świecie. Lokalne przekazy licyjskie podawały, że to właśnie na terenie Licji Latona spędzała szczególnie wiele czasu, stając się główną boginią tej krainy.
Miasta Federacji Licyjskiej zbudowały jej w Letoon ogromną świątynię, w której znajdował się posąg patronki Licji. Letoon było miejscem kultu religijnego co najmniej od VI wieku p.n.e., ale świątynia poświęcona Latonie, której fragmenty można do dziś podziwiać, pochodzi z II wieku p.n.e. W okresie wcześniejszym miejsce to było najprawdopodobniej ośrodkiem kultu bogini-matki, która w Licji znana była pod imieniem Eni Mahanahi.
Grecki historyk, Appian z Aleksandrii, działający w II wieku n.e., przytacza anegdotę, która miała stanowić potwierdzenie świętości Letoon. Według niej, król Pontu Mitrydates VI Eupator planował wycinkę drzew ze świętego gaju Latony, w celu wykorzystania ich podczas oblężenia licyjskiego miasta Patara. Szybko wycofał się z planów dewastacji gaju, ostrzeżony we śnie przez samą Latonę, która zesłała mu straszny koszmar.
Sanktuarium w Letoon było otoczone przez osadę, której mieszkańcy szybko ulegli chrystianizacji w okresie rzymskim. Wzniesiono wówczas na terenie Letoon kościół, wykorzystując materiał z sanktuarium pogańskiego. Upadek miasteczka nastąpił w VII wieku, na skutek najazdów arabskich, po których osada całkowicie się wyludniła na wiele wieków.
Prace archeologiczne
W czasach nowożytnych pierwszym badaczem, który zawitał do Letoon, był Otto Benndorf. Podczas jego wizyty w 1884 roku widoczne były jedynie fragmenty murów obronnych oraz teatru. Jednakże Letoon musiało czekać blisko 80 lat na systematyczne przebadanie. Prace wykopaliskowe na terenie Letoon zapoczątkowała w 1962 roku francuska ekspedycja pod kierunkiem Henri Metzgera. Trwają one po dziś dzień, tradycyjnie pod patronatem francuskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Po Metzgerze stanowisko kierownika wykopalisk obejmowali kolejno: Christian Le Roy, Jacques des Courtils, Didier Laroche i Laurence Cavalier.
Dokładne zbadanie terenu Letoon jest znacznie utrudnione przez wysoki poziom wód gruntowych, co sprawia, że warstwy archaiczna i klasyczna są zatopione i do ich przebadania niezbędne jest wykorzystanie ciągle pracujących pomp.
Jednym z najważniejszych odkryć, dokonanych w Letoon, jest znaleziona w 1973 roku stela z inskrypcją w trzech językach - licyjskim, aramejskim i greckim. Tekst tej inskrypcji zawiera dekret ustanawiający Letoon miejscem kultu religijnego. Dla badaczy jej odkrycie stanowiło wydarzenie przełomowe, umożliwiające rozszyfrowanie licyjskiego - wymarłego języka z podrodziny anatolijskiej języków indoeuropejskich. Inskrypcje tą można obecnie obejrzeć w Muzeum Archeologicznym w Fethiye.
Zwiedzanie
Najważniejszymi budowlami na terenie Letoon są trzy świątynie, poświęcone Latonie i jej dzieciom. Są to: świątynia Apollina w porządku doryckim, świątynia Artemidy - w porządku jońskim oraz świątynia Latony, również w porządku jońskim. Ta ostatnia budowla została częściowo zrekonstruowana. Świątynia Apollina może poszczycić się piękną mozaiką, przedstawiającą motyw kwiatowy otoczony przez lirę, łuk i strzały czyli atrybuty Artemidy i Apollina.
Ponadto w Letoon znajduje się zatopione nimfeum, zamieszkane przez żaby. Według jednego z lokalnych podań są to zaklęci pasterze, którzy odmówili Latonie możliwości zaczerpnięcia wody ze źródła. Nimfeum ma kształt półokrągłego portyku ze zbiornikiem wodnym o średnicy 27 metrów. Znaleziona na terenie Letoon inskrypcja informuje, że ten budynek wzniesiono za panowania rzymskiego cesarza Hadriana czyli w I połowie II wieku n.e.
Na wschód od nimfeum znajdują się pozostałości klasztoru z IV wieku n.e. Po północnej stronie stanowiska stoi duży teatr z czasów hellenistycznych, którego budowa datowana jest na II wiek p.n.e.
W niewielkim muzeum archeologicznym działającym przy tym stanowisku zgromadzono fragmenty architektoniczne świątyń i nimfeum, fragmenty rzymskich posągów oraz dużą ilość inskrypcji greckich i licyjskich.
Informacje praktyczne
Stanowisko archeologiczne Letoon udostępniane jest zwiedzającym codziennie, w sezonie letnim (od kwietnia do października) w godzinach od 8:00 do 19:00, a w sezonie zimowym (od listopada do marca) w godzinach od 8:00 do 17:00. Cena biletu wstępu w 2015 roku wynosiła 8 TL.
Bibliografia
- Akurgal, Ekrem, Ancient Civilizations and Ruins of Turkey, Stambuł 2011
- Wilson, Mark, Biblical Turkey. A Guide to the Jewish and Christian Sites of Asia Minor, Stambuł, 2012
Wszystkie zdjęcia ilustrujące ten artykuł zostały wykonane przez pana Krzysztofa Matusiaka, któremu serdecznie dziękujemy za ich przekazanie.
Dojazd:
Transportem publicznym: z Fethiye, Kalkan, Kaş, i Patary kursują regularne dolmusze do Kınık. Odległość z tej miejscowości do Letoon wynosi około 5 km. Można ten odcinek pokonać na piechotę lub podjechać taksówką.
Samochodem: Letoon położone jest w pobliżu trasy D400, przy jej odcinku łączącym Fethiye i Kaş. Należy z niej odbić na zachód w miejscowości Kınık, zgodnie ze wskazaniami dobrze widocznego brązowego kierunkowskazu. Odległość do Letoon z Fethiye wynosi 68 km, a z Kaş - 50 km.
Powiązane artykuły:
- Zaloguj się albo zarejestruj aby dodać komentarz