Do niedawna ruiny antycznego miasta Lyrbe były trudno dostępne dla zwiedzających i owiane mgiełką tajemnicy - nawet identyfikacja tego miasta i jego nazwa budziły poważne wątpliwości wśród badaczy. Wraz z utwardzeniem drogi dojazdowej, prowadzącej aż pod bramę miejską w Lyrbe, do ruin zaczęło docierać coraz więcej turystów, najczęściej przywożonych tu w ramach wycieczek organizowanych w Side i nazywanych szumnie "jeep safari". Jednak, jeżeli będziecie mieli szczęście i odpowiednio zaplanujecie wyprawę, to będziecie mogli mieć całe antyczne miasto wyłącznie do swojej dyspozycji. Co prawda położone jest ono spory kawał drogi od wybrzeża śródziemnomorskiego, ale wspaniale zachowana agora miejska oraz malownicza lokalizacja wśród lasu sprawiają, że wycieczka warta jest zachodu.

Zarys historii

Niewiele wiadomo o historii tego miasta. Co więcej, niepewność w kwestii jego poprawnej identyfikacji skutkuje brakiem całkowitej pewności przy badaniu antycznych źródeł opisujących osadę. Do niedawna dość powszechnie uważano, że te położone w górach Taurus ruiny należały do miasta o nazwie Seleukeja z przydomkiem Pamfilijska. Jednakże w latach 80-tych XX wieku niemiecki badacz Johannes Nollé zasugerował, że są to raczej pozostałości miasta Lyrbe (Lyrba), a Seleukeja położona była na wybrzeżu.

Nazwa Lyrbe wiązana jest z językiem luwijskim, którym posługiwała się rdzenna ludność Azji Mniejszej, przed przybyciem na te tereny Greków. Luwijskie pochodzenie nazwy miasta może wskazywać na istnienie w tym miejscu osady w II tysiącleciu p.n.e., ale teoria ta nie znalazła do tej pory potwierdzenia w badaniach archeologicznych.

Natomiast jeżeli przyjmie się, że zachowane budowle należały do miasta Seleukeja, to jego założenie należy przypisać Seleukosowi I Nikatorowi, jednemu z generałów i spadkobierców Aleksandra Macedońskiego. Jego państwo obejmowało pod koniec IV wieku p.n.e. praktycznie całą Azję Mniejszą, na terenie której założono w tym okresie co najmniej pięć miast o nazwie Seleukeja.

Można również przyjąć za prawdopodobną trzecią wersję: być może miasto Seleukeja zostało zbudowane na terenie, na którym wcześniej stało Lyrbe. W każdym bądź razie należy się spodziewać, że jeszcze o Lyrbe/Seleukei usłyszymy, gdy zostaną na jej terenie dokonane jakieś znaczące odkrycia archeologiczne, ułatwiające identyfikację miasta i rzucające nieco światła na jego historię.

Prace archeologiczne

Prace na terenie Lyrbe przeprowadził w latach 1972-1979 zespół pod kierownictwem profesor Jale İnan. Od tego czasu niestety nie podjęto nowych prac. Ciekawym odkryciem była identyfikacja inskrypcji w języku Side, specyficznym dla tych okolic. Sugerują one, że Lyrbe zostało zasiedlone przez ludność o tym samym pochodzeniu, co mieszkańcy położonego na wybrzeżu Side.

Zwiedzanie

Widoczne obecnie pozostałości budowli na terenie Lyrbe pochodzą z okresów hellenistycznego, rzymskiego i bizantyjskiego. Najwspanialszą budowlą w mieście jest agora, uznawana za najlepiej zachowaną strukturę tego typu na terenie Pamfilii. Ponadto w Lyrbe zachowały się pozostałości murów obronnych, łaźni, świątyń, cystern, grobowców oraz kościoła.

Agora - centrum życia politycznego i handlowego Lyrbe - ma kształt prostokątnego placu, który niegdyś otaczały ze wszystkich stron galerie z kolumnadami w porządku doryckim i jońskim oraz dwukondygnacyjne budynki. Na teren agory prowadziło sześć bram. Kompleks wzniesiono w czasach hellenistycznych, w II wieku p.n.e., a później dwukrotnie przebudowywano - w okresie rzymskim i na przełomie IV i V wieku n.e.

Po północnej stronie agory znajdowała się biblioteka oraz eksedra czyli otwarta nisza o kształcie półkola, która służyła do prowadzenia debat politycznych. Wschodni bok agory zajmowało pomieszczenie, w którym znajdował się odeon, w czasach antycznych wyposażony w drewniane ławy. Obok odeonu ciągnął się rząd sklepów.

W północno-zachodnim rogu agory zachowały się ślady po dobudowanej w okresie bizantyjskim wczesnochrześcijańskiej kaplicy. Wiele pomieszczeń przy agorze ozdobionych było mozaikami podłogowymi. Dwa piękne okazy takich mozaik, przedstawiające siedmiu mędrców greckich oraz Orfeusza, wystawionych jest w Muzeum Archeologicznym w Antalyi.

Pozostałe budowle w Lyrbe położone są obok agory oraz na zboczu górskim nad tym placem. Dzięki swojemu specyficznemu położeniu - daleko od wybrzeża i wysoko w górach, Lyrbe nie padło ofiarą rabunkowego pozyskiwania materiałów budowlanych, więc wśród drzew można wypatrzeć sporo struktur oraz ich fragmentów, w tym - kolumn i kamieni żarnowych, które służyły do rozcierania ziaren zbóż.

Informacje praktyczne

Wstęp na teren ruin jest darmowy, a obszar antycznego miasta nie jest ogrodzony. Zwiedzanie Lyrbe jest zajęciem przyjemnym nawet w upalne dni - spaceruje się po łagodnie nachylonym i zalesionym zboczu górskim. Należy jedynie uważać podczas eksploracji antycznych budowli, ponieważ nie są one w żaden sposób zabezpieczone, a w niektórych miejscach poważnie nadwyrężył je ząb czasu.

Większość znalezisk archeologicznych z Lybre, odkopanych podczas prac w latach 70-tych XX wieku, znajduje się obecnie w kolekcjach Muzeum Archeologicznego w Antalyi. Kilka eksponatów z Lyrbe wystawionych jest również w Muzeum Archeologicznym w Side.

Jeżeli podróżujecie do Lyrbe własnym środkiem transportu warto zaplanować sobie po drodze dwa postoje. Pierwszą atrakcją, tuż za Manavgatem, jest wodospad o tej samej nazwie (tr. Manavgat Şelalesi). Wyżej w górach, niedaleko Lyrbe, widoczne są z drogi dobrze zachowane odcinki rzymskiego akweduktu, który doprowadzał wodę z gór do Side.

Jeżeli chcecie mieć ruiny tylko dla siebie i uniknąć tłumu turystów, to dobrym pomysłem jest przyjazd z samego rana lub po południu, gdy wycieczki zjeżdżają z gór na lunch.

Bibliografia

• İnan, Jale, Eine Antike Stadt im Taurusgebirge. Lyrbe? - Seleukeia?, Stambuł, 1998
• Nollé, Johannes, Forschungen in Selge und Ostpamphylien, Araştırma 6 (1988), str. 257–59