Wielu podróżników odwiedzających Stambuł zdaje sobie sprawę z istnienia antycznej Cysterny Bazylikowej, czyli podziemnego rezerwuaru wody położonego w sąsiedztwie Hagia Sophii. Ogromna stolica Cesarstwa Wschodniorzymskiego - Konstantynopol - potrzebowała znacznych zapasów wody, a więc takich cystern posiadała mnóstwo i wiele z nich zachowało się do naszych czasów. Co więcej, oprócz zbiorników podziemnych, takich jak tzw. Cysterna Teodozjusza, w mieście znajdowały się potężne niezadaszone zbiorniki, a jednym z nich jest Cysterna Aspara.

Aspara, który dał swoje imię cysternie, poznaliśmy już przy okazji opowieści o Kolumnie Marcjana jako pozostającego w cieniach polityka, który miał ogromny wpływ na wybór cesarzy wschodniorzymskich. Flawiusz Ardaburiusz Aspar był synem Flawiusza Ardabura z plemienia Alanów, a jego imię oznaczało Jeźdźca Konnego. Zarówno ojciec jak i syn byli z wyznania arianami, ale pomimo oficjalnych dokumentów zakazujących arianom sprawowania urzędów w cesarstwie, obaj doszli do wysokich stanowisk państwowych. Z drugiej strony, jako arianin, Aspar nie mógł sięgnąć po najwyższą godność - cesarską - i zamiast tego osadzał na tronie wschodniorzymskim swoich faworytów, najpierw Marcjana, a potem - Leona.

Aspar odegrał ważną rolę w wyprawie zorganizowanej w 424 roku przez jego ojca przeciwko uzurpatorowi do tronu zachodniorzymskiego, Jana z Rawenny. Jan przegrał walkę o tron, zdradzony przez oficerów, którzy wpuścili wojska Aspara do Rawenny. Na tronie osadzono cesarzową Gallę Placydię oraz jej syna Walentyniana III. Aspar uczestniczył również w negocjacjach pokojowych prowadzonych z Genzerykiem, królem Wandalów, który przeprawił się ze swoim plemieniem do Afryki, gdzie stworzył nowe państwo germańskie. Po afrykańskiej kampanii, w 434 roku Aspar uzyskał tytuł konsula.

Cesarz Leon I, który panował od 457 roku, starał się wyzwolić spod kontroli Aspara i prowadzić niezależną politykę, opierając się na oddziałach Izauryjczyków dowodzonych przez Tarasikodissa, który zmienił imię na Zenon. Podczas walki o wpływy na dworze cesarskim między Zenonem a Asparem, Aspar przekonał cesarza, aby mianował jego syna Patrycjusza Cezarem i oddał mu za żonę cesarską córkę Leontię. Na wieść o tych wydarzeniach, ludność Konstantynopola zbuntowała się i zgromadziła na Hipodromie, pod wpływem zakonu mnichów zwanych Akemetami, czyli Czuwającymi - ponieważ prowadzili oni modlitwę przez dwadzieścia cztery godziny na dobę. Cesarz Leon I i Aspar musieli złożyć obietnicę, że Patrycjusz porzuci arianizm przed poślubieniem Leontii.

Jednakże już w następnym roku cesarz Leon rozprawił się ostatecznie z Asparem, dzięki porozumieniu z Izauryjczykami. Goszcząc go i jego synów w pałacu, nakazał ich zabić pod pretekstem spisku. Aspar i jego starszy syn Ardabur zginęli, ale Patrycjuszowi najprawdopodobniej udało się zbiec. Po tym dramatycznym epizodzie Patrycjusz zniknął ze źródeł historycznych, ale wiadomo, że jego małżeństwo z Leontią zostało unieważnione.

Śmierć Aspara wywołała zamieszki wśród jego zwolenników w Konstantynopolu. Na ich czele stał komes Ostrys, towarzysz Aspara, który przewodził oddziałom Gotów. Goci zaczęli bunt w Konstantynopolu i pod wodzą Ostrysa zaatakowali pałac, ale zostali odparci. Niezrażony Ostrys wycofał się do Tracji, gdzie zaczął plądrować posiadłości. Jego oddanie Asparowi zostało zapisane w powiedzeniu: "Żaden zmarły nie miał lepszego przyjaciela niż Ostrys". Morderstwo Aspara spowodowało również, że Goci stacjonujący w Tracji pod dowództwem Teoderyka Strabona zaatakowali imperium. Strabon był bratem żony Aspara i był także spokrewniony z Ostrysem, prawdopodobnie nawet jako jego syn. Wydarzenia te zapoczątkowały lata wojny z Gotami w Tracji. Starcia te trwały aż do 473 roku, ale śmierć Aspara oznaczała koniec germańskich wpływów na politykę Cesarstwa Wschodniorzymskiego.

Najważniejszą materialną pamiątką po Asparze jest noszący jego imię zbiornik wodny - Cysterna Aspara. Znajduje się ona na wschodnim zboczu piątego wzgórza Konstantynopola, nad wodami zatoki Złoty Róg. Cysterna zlokalizowana jest w dzielnicy Çukurbostan, która zawdzięcza nazwę osmańskiemu określeniu cysterny - Sultan Selim Çukurbostanı, czyli Zatopiony Ogród Sułtana Selima. Inna nazwa tego zbiornika to Çarşamba Çukurbostanı - Środowy Zatopiony Ogród.

Cysterna Aspara jest jednym z trzech zachowanych otwartych zbiorników położonych w zachodniej części miasta, na piątym, szóstym i siódmym wzgórzu, pomiędzy starszymi murami obronnymi zbudowanymi przez Konstantyna, obecnie nieistniejącymi, a nowszymi fortyfikacjami z czasów Teodozjusza II. Pozostałe dwa zbiorniki na tym obszarze to Cysterna Aetiusa oraz największa z nich Cysterna Świętego Mokiusza. Poza murami miasta, w podmiejskiej dzielnicy Hebdomon (obecnie Bakirköy), znajdowała się jeszcze jedna taka cysterna, znana obecnie jako Fildamı Sarnıcı, czyli Cysterna Słoniowych Stajni.

Wszystkie trzy cysterny w obrębie miasta powstały w V wieku, kiedy to rozwój Konstantynopola spowodował gwałtowny wzrost zapotrzebowania na wodę. Otwarte zbiorniki gromadziły wodę źródlaną, sprowadzaną spoza miasta, z terenów Tracji systemem, którego najbardziej znany fragment stanowi Akwedukt Walensa. Cysterny Aspara i Aetiusza leżały na linii, którą przebiegał ten system, ale pochodzenie wody do Cysterny Mokiusza, położonej dalej na południe, jest niepewne. Zbiorniki były wykonane taką samą techniką budowlaną, zwaną opus listatum, z naprzemiennych rzędów cegieł i kamieni, typową dla zabudowy miasta w tym okresie.

Cysterna Aspara powstała w 459 roku w czternastym regionie Konstantynopola w obszarze znanym wówczas jako Petrion. O jej budowie świadczy wpis w Chronicon Paschale (Kronice Wielkanocnej). Ta anonimowa kronika bizantyńska powstała między 631 a 641 rokiem i opisywała wydarzenia od początku świata. Cysternę zbudowano na planie zbliżonym do kwadratu o boku długości 152 metrów. W jej przypadku, pasy cegieł mają wysokość 50 cm, a kamieni - 1,2 metra. Mur otaczający cysternę ma grubość przeszło pięciu metrów i wysokość pomiędzy 10 i 11 metrów.

Znana jest ilustracja Cysterny Aspara umieszczona w dziele Geodesia anonimowego autora nazywanego Heron z Bizancjum, który tworzył w połowie X wieku. Ukazuje ona tę cysternę wypełnioną po brzegi wodą, ale najprawdopodobniej był to zabieg mający podkreślić jej kluczowe znaczenie jako zbiornika dla miasta. W praktyce współcześni badacze szacują, że cysterna nie mogła być wypełniona powyżej wysokości od 7,5 do 9,5 metra z powodu ciśnienia wody na jej brzegi. Z takich oszacowań wynika, że w Cysternie Aspara można było zgromadzić od 231 do 254 tysięcy metrów sześciennych wody.

Nie do końca rozwiązana została również kwestia kontroli ciśnienia wody wypływającej z otwartych cystern. Zarówno Cysterna Aspara, jak i Aetiusza otoczone są przez małe zadaszone cysterny, które być może odgrywały rolę w regulacji ciśnienia wody. Ponadto, w X wieku do Cysterny Aspara dobudowano w północnym rogu cylindryczną wieżę, która mogła służyć do regulacji ciśnienia.

Ponieważ obszar pomiędzy dwiema liniami fortyfikacji Konstantynopola wykorzystywany był pod uprawy rolne, gromadzona w Cysternie Aspara woda służyła prawdopodobnie do nawadniania upraw. Te uprawy odgrywały kluczową rolę w wykarmieniu mieszkańców Konstantynopola, zwłaszcza w przypadku oblężenia miasta. W okresie od 626 do 765 roku, kiedy to system dostawy wody ciągiem Walensa był zniszczony, otwarte cysterny nie były w użyciu. Najprawdopodobniej później wykorzystywano je ponownie, o czym świadczy między innymi wspominana powyżej ilustracja z Geodesia.

Około 1540 roku, a więc już w okresie osmańskim, francuski podróżnik Pierre Gilles zanotował, że Cysterna Aspara była pusta. Jednakże można podejrzewać, że nie była ona wykorzystywana już znacznie wcześniej, ponieważ w okresie późnego Cesarstwa Wschodniorzymskiego znana była pod nazwą Xerokepion, czyli Suchy Ogród.

Podczas rządów sułtana Sulejmana Wspaniałego na terenie zbiornika wzniesiono niewielki meczet, który był otoczony ogródkami warzywnymi. Z czasem powstała tam niewielka wioska, otoczona sadami i ogrodami. Obecnie teren Cysterny Aspara to obszar wypoczynkowy, z boiskami oraz stołami do urządzania pikników.

Ostateczna identyfikacja zbiornika, przez wiele lat znanego jako Sultan Selim Çukurbostanı z powodu bliskości meczetu noszącego imię tego władcy, została dokonana dopiero w połowie XX wieku, na podstawie analizy zapisu z Chronicon Paschale. Dzieło to wspomina, że Cysterna Aspara była duża oraz znajdowała się w pobliżu starożytnych murów miasta, czyli Murów Konstantyna. Jedyna cysterna spełniająca te warunki to właśnie opisany powyżej zbiornik.