Park Narodowy Göreme (Göreme Açık Hava Müzesi) to jedno z dziewięciu miejsc w Turcji, które zasłużyły sobie na znalezienie się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO (World Heritage List), na którą został wpisany w 1985 roku. Jest również jednym z nielicznych tego typu miejsc na świecie, jakie znalazły się na liście UNESCO zarówno ze względu na dziedzictwo kulturowe, jak i przyrodnicze. Drugim tego rodzaju miejscem w Turcji jest kompleks Pamukkale/Hierapolis.

Zdjęcie udostępnił nam użytkownik portalu TwS Jaś_Wędrowniczek.

Bez odwiedzenia tego jedynego w swoim rodzaju muzeum wizyta w Kapadocji nie może być uznana za kompletną. Na stosunkowo niewielkim terenie znajduje się tam około 350 kościołów i kapliczek z czasów bizantyjskich, wykutych w miękkiej skale, charakterystycznej dla Kapadocji. W IV wieku n.e. w tym regionie powstały pierwsze niewielkie społeczności anachoretów - ascetów, wiodących życie poświęcone modlitwie, umartwianiu się i kontemplacji. Zamieszkiwali pomieszczenia, które sami wyżłobili w skałach kapadockich.

Zdjęcie udostępnił nam użytkownik portalu TwS Jaś_Wędrowniczek.

Swoje funkcjonowanie wspólnoty te opierały na wytycznych stworzonych przez Bazylego Wielkiego, nazywanego również Bazylim z Cezarei Kapadockiej. Ten urodzony w 329 roku pisarz wczesnochrześcijański zaliczany jest do ojców Kościoła. Był biskupem, który szczególną uwagę poświęcał działalności charytatywnej: wybudował schronisko dla pielgrzymów, a w czasach głodu sprzedał majątek kościelny, aby wykarmić najuboższych. Jednocześnie był znanym teologiem, zwalczającym arianizm oraz twórcą jednej z pierwszych reguł zakonnych.

Wstęp na teren muzeum jest płatny, a w sezonie letnim niestety odwiedzają je tłumy turystów, co powoduje, że zwiedzanie niewielkich pomieszczeń nie należy do doświadczeń przyjemnych, o metafizycznych doznaniach nie wspominając. We wnętrzach kościołów nie wolno używać lampy błyskowej ze względu na ochronę cennych fresków. Przy wejściu na teren muzeum znajduje się księgarnia, kantor wymiany walut, sklep z pamiątkami oraz poczta.

Zwiedzanie najlepiej zorganizować sobie wcześnie rano lub późnym popołudniem (muzeum otwarte jest w lecie od godziny 8.00 do 19.00, a w sezonie zimowym - do 17.00). Należy liczyć się z tym, że część kościołów nie będzie udostępniona zwiedzającym, ze względu na zniszczenia spowodowane przez ząb czasu oraz masową turystykę lub z powodu prowadzonych prac renowacyjnych.

Najciekawsze miejsca w Parku Narodowym Göreme zostały przedstawiono poniżej:

Rahibeler Manastiri/Kızlar Manastırı (Klasztor panien)

W urwisku skalnym wydrążonych zostało wiele kondygnacji, w których znajdowały się cele zakonnic oraz pomieszczenia wspólne klasztoru: refektarz i kuchnia. Poziomy połączone były ze sobą tunelami, które w razie konieczności można było odciąć przy użyciu kamieni młyńskich - podobne rozwiązania stosowano w podziemnych miastach kapadockich.

Zdjęcie udostępnił nam użytkownik portalu TwS Jaś_Wędrowniczek.

Chociaż pierwotnie klasztor posiadał kilka pięter, obecnie oczom zwiedzających ukazuje się jedynie duża jadalnia ze schodami prowadzącymi w górę, do małej kapliczki, w której znajduje się kilka fresków.

Aziz Basil Şapeli (Kościół świętego Bazylego)

To dość ciemne miejsce, w którym główne pomieszczenie znajduje się po lewej stronie od wejścia. Osłonięte kratami otwory w podłodze to grobowce. Ornamenty ścienne pochodzą z czasów ikonoklazmu, gdy przedstawianie wizerunków świętych było zakazane. Freski przedstawiające między innymi samego świętego Bazylego pochodzą z czasów późniejszych.

Elmalı Kilise (Kościół jabłka)

Jest to mały kościółek, wybudowany około 1050 roku n.e. Cztery filary ze znakiem krzyża greckiego wspierają centralną kopułę. Renowacja kościoła została zakończona w 1991 roku, ale fragmenty fresków ciągle ulegają złuszczeniu, odsłaniając wcześniejsze malowidła ścienne.

Freski przedstawiają sceny z życia świętych, biskupów i męczenników, a po prawej stronie ołtarza widać przedstawienie Ostatniej Wieczerzy. Nazwę kościoła tłumaczy się na dwa sposoby: według pierwszego pochodzi ona od czerwonego obiektu, który trzyma w lewej ręce archanioł Michał, a według drugiej - od jabłoni, która podobno rosła w pobliżu kościoła.

Tokalı Kilise (Kościół sprzączki)

Jest to największy z kościołów w Göreme. Jego renowację zakończono w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Najważniejszą częścią kościoła jest nawa główna, zawierająca pochodzące z IX wieku freski w stylu "prowincjonalnym" oraz nowsze - z XI wieku, w stylu "metropolitalnym". Przedstawiają one dwunastu apostołów, świętych oraz sceny z życia Jezusa. Pod nawą znajduje się krypta.

Na kościół składają się cztery komnaty, tzn. Stary Kościół, Nowy Kościół, Paracclesion oraz Niższy Kościół. Stary Kościół z X wieku n.e. to pierwotna konstrukcja, do której na przestrzeni wieków dobudowywano pozostałe pomieszczenia. Ozdobiony jest kolorami czerwieni i zieleni, a freski przedstawiają sceny z Nowego Testamentu oraz portrety świętych. Nowy Kościół, wydrążony na wschód od Starego Kościoła i ozdobiony serią łuków i arkad, posiada bogatsze kolory, w tym indygo, w których odmalowano między innymi cuda czynione przez Jezusa, pierwszych diakonów, życie świętego Bazylego, portrety Leadesa (jednego z męczenników) oraz świętego Menasa. Paracclesion, po lewej stronie od Nowego Kościoła, to kaplica z pojedynczą absydą. Niższy Kościół posiada komorę grobową.

Azize Barbara Kilisesi (Kościół świętej Barbary)

Święta Barbara to pochodząca z Egiptu męczenniczka, która została uwięziona przez własnego ojca, który w ów drastyczny sposób chciał uchronić ją przed zgubnymi wpływami chrześcijaństwa. Ponieważ pomimo odosobnienia udało się jej pielęgnować nową wiarę, okrutny ojciec najpierw torturował ją, a następnie zabił.

Zdjęcie udostępnił nam użytkownik portalu TwS Jaś_Wędrowniczek.

Poświęcony jej kościół został zbudowany pod koniec XI wieku n.e. Posiada plan identyczny do Çarikli Kilise. Na kopule widać Chrystusa na tronie. Inny fresk przedstawia raka, którego symbolicznie interpretuje się jako uosobienie zła. Północna ściana kościoła zawiera portrety świętego Jerzego oraz świętego Teodora na koniu, walczących przeciwko smokowi i wężowi. Ciekawostką są narysowane czerwonym kolorem na skale linie, które miały sprawiać wrażenie, jakby budowla została wzniesiona z kamieni, a nie wyryta w skale.

Yılanlı Kilise (Kościół węża)

To prosty kościółek z niskim sufitem i długą nawą. Jego nazwa pochodzi od jednego z fresków przedstawiających świętych Jerzego i Teodora zabijających smoka pod postacią węża.

Zdjęcie udostępnił nam użytkownik portalu TwS Jaś_Wędrowniczek.

Kościół posiada również fresk z portretem cesarza Konstantyna i jego matki - świętej Heleny, trzymającej "prawdziwy krzyz". Legenda głosi, że odkryła ona krzyż na którym ukrzyżowano Jezusa po ujrzeniu go we śnie. Powiada się również, że fragment krzyża znajduje się w fundamentach Aya Sofia w Istanbule.

Zdjęcie udostępnił nam użytkownik portalu TwS Jaś_Wędrowniczek.

Innym ciekawym portretem jest postać świętego Onufrego, który wiódł życie pustelnicze na pustyni egipskiej. Przedstawiany jest zazwyczaj z długą siwą brodą i przyodziany jedynie w figowy listek.

Karanlık Kilise (Ciemny kościół)

Przykryty kopułą kościół składa się z absydy głównej oraz dwóch mniejszych absyd oraz czterech kolumn. Ozdobiony jest scenami z Nowego Testamentu: Chrystusa Pantokratora, narodzin w Betlejem, odwiedzin trzech mędrców, pierwszej kąpieli, ostatniej wieczerzy, zdrady Judasza, ukrzyżowania oraz zmartwychwstania.

Zdjęcie udostępnił nam użytkownik portalu TwS Jaś_Wędrowniczek.

Do lat pięćdziesiątych XX wieku kościół wykorzystywano jako gołębnik. Przywrócenie kościoła do pierwotnego wyglądu zajęło aż 14 lat, które poświęcono głównie na zeskrobywanie odchodów gołębi ze ścian. Obecnie jego freski należą do najlepiej zachowanych w całej Kapadocji. Niestety część narteksu zawaliła się, odsłaniając wnętrze kościoła na działanie promieni słonecznych i uszkadzając część fresków. Pierwotnie kościół był bardzo słabo nasłoneczniony, co najprawdopodobniej zachowało żywe kolory fresków poprzez tysiąc lat.

Zdjęcie udostępnił nam użytkownik portalu TwS Jaś_Wędrowniczek.

Çarıklı Kilise (Kościół sandałowy)

Nazwa kościoła wywodzi się od dwóch odcisków stóp pod freskiem przedstawiającym zmartwychwstanie. Sam kościół został wyryty na planie krzyża i ozdobiony w XI wieku freskami przedstawiającymi czterech Ewangelistów, Boże Narodzenie oraz ukrzyżowanie, chrzest, odwiedziny mędrców ze wschodu i inne sceny z Nowego Testamentu.

Zdjęcie udostępnił nam użytkownik portalu TwS Jaś_Wędrowniczek.

Katharina Kilisesi (Kościół świętej Katarzyny)

Elementem charakterystycznym, odróżniającym ten kościół od pozostałych, są ślepe arkady na zewnątrz. Wnętrze, stworzone na planie krzyża, zdobią po wschodniej stronie freski przedstawiające Deesis - ikonograficzne przedstawienie Chrystusa Pantokratora pośrodku, a po jego bokach - Maryję i Jana Chrzciciela.

Saklı Kilise (Ukryty kościół)

Otwarty dla zwiedzających w 1957 roku kościół zawiera datowane na XI wiek freski przedstawiające sceny z Nowego Testamentu, w tym Zwiastowanie i Ukrzyżowanie.

Informacje praktyczne

Bilet wstępu w 2014 roku kosztuje 20 TL, a wizyta w najsłynniejszym ze skalnych kościołów czyli Karanlık Kilise to dodatkowa opłata w wysokości 10 TL.