Zapewne wszyscy z Was, którzy odwiedzili Stambuł w roli turystów, zajrzeli przy okazji do niezwykłej świątyni-muzeum czyli do Hagia Sophia. To przecież najpopularniejszy zabytek na terenie nie tylko Stambułu, ale i całej Turcji, który tylko w 2015 roku odwiedziło blisko 3,5 miliona osób. Tymczasem położony tuż po sąsiedzku zespół mauzoleów sułtańskich wydaje się być miejscem tajemniczym i rzadko podziwianym przez zagranicznych turystów. Być może nie wszyscy wiedzą, że można te grobowce władców Imperium Osmańskiego obejrzeć z bliska, gdyż według informacji podawanych w dawniej wydawanych przewodnikach nie są one udostępniane dla zwiedzających. Również godziny ich otwarcia nie są jasno określone, więc łatwo zastać zamkniętą bramę. Jeżeli jednak znajdziecie się w pobliżu Hagia Sophii i chociaż trochę interesujecie się dziejami rodu Osmanów, to warto do tych budynków zajrzeć, nawet jeżeli trzeba będzie w tym celu parę razy odejść z kwitkiem.

Mauzolea sułtańskie to w rzeczywistości imponującej wielkości wspaniale ozdobione budynki, w których znajdują się sarkofagi aż pięciu sułtanów oraz członków ich rodzin. Najstarszy z tych budynków został wzniesiony jako baptysterium kościoła Mądrości Bożej, czyli jeszcze w czasach bizantyjskich. Pozostałe cztery grobowce zbudowano w okresie osmańskim.

Mauzoleum sułtana Selima II

Budynek ten jest najstarszym z grobowców wzniesionych na dziedzińcu w czasach osmańskich. Jego budowniczym był najsłynniejszy osmański architekt - Sinan. Mauzoleum powstało w 1577 roku, jako budowla na planie ośmiokątnym, przykryta podwójną kopułą otoczoną półkopułami. Z zewnątrz mauzoleum obłożone jest marmurowymi płytami, a jego wnętrze zdobią słynne kafle z Izniku oraz kaligrafie. Do wnętrza budowli prowadzi portyk wsparty na czterech kolumnach. Mauzoleum to uważane jest za najbardziej eleganckie spośród wszystkich sułtańskich grobowców Stambułu.

We wnętrzu budowli znajdują się 42 sarkofagi, z których najważniejszy należy do sułtana Selima II. Pozostałe sarkofagi upamiętniają jego pierwszą żonę - Nurbanu, oraz jego synów i córki, w tym Ismihan, żonę wielkiego wezyra Sokollu Mehmeda Paszy. Pozostałe sarkofagi należą do dzieci sułtana Murada III.

Selim II, zwany Pijakiem, był synem jednego z najznamienitszych sułtanów czyli Sulejmana Wspaniałego. Niestety rządy Selima II rozpoczęły epokę powolnego schyłku imperium, w którym rzeczywista władza spoczywała w rękach osób mających wpływ na kolejnych sułtanów. O Selimie II powiada się, że zmarł wskutek uderzenia głową o podłogę łaźni. Podobno wywrócił się w stanie upojenia alkoholowego, podczas pogoni za nałożnicą.

Pięciu synów Selima II, którzy mają swoje sarkofagi w tym mauzoleum, zostało zamordowanych w noc śmierci ich ojca. Zapewniło to jego najstarszemu synowi, Muradowi, bezproblemowe przejęcie władzy w państwie osmańskim.

Mauzoleum sułtana Murada III

Budowę kolejnego mauzoleum - sułtana Murada III - również rozpoczął słynny Sinan, a dzieło dokończył w 1599 roku jego uczeń, Davud Ağa. Objął on po śmierci mistrza stanowisko głównego architekta sułtańskiego.

Mauzoleum powstało na planie sześciokąta, budowlę z zewnątrz obłożono marmurem, a jej wnętrze - iznickimi kaflami. Drzwi wejściowe wykonane zostały z hebanu wykładanego masą perłową. Noszą one podpis ich twórcy, Dalgıç Ahmed Ağa, mistrza masy perłowej. Przepiękna kopuła mauzoleum jest od wnętrza ozdobiona kaligrafią i wzorami geometrycznymi.

Mauzoleum jest miejscem spoczynku sułtana Murada III, jego żony Safiye oraz sułtańskich synów i córek. W sumie we wnętrzu znajdują się 54 sarkofagi. Murad III był synem Selima II i jego żony Nurbanu. Panował w latach 1574-1595, a podczas swoich rządów musiał zmagać się z pierwszym buntem janczarów oraz prowadził wojny z Persją i Austrią. Warto zapamiętać, że to właśnie Murad III poparł kandydaturę Stefana Batorego na króla polskiego, w 1576 roku.

To dzięki wprowadzonym przez Murada III reformom obyczajów pogrzebowych jego matka - Nurbanu - została pochowana u boku swojego męża, Selima II. Sam Murad III zmarł śmiercią naturalną, w pałacu Topkapı, a ostatnie godziny przed śmiercią spędził na obserwacji statków płynących przez cieśninę Bosfor. Jednakże tuż po jego śmierci doszło do największego bratobójstwa w historii rodu Osmanów: syn Murada III, wyniesiony na tron jako Mehmed III, nakazał zgładzenie swoich 19 braci, których następnie pochował z honorami w mauzoleum ojca. Ciężarne w tym czasie nałożnice Murada III zostały zaszyte w workach i wrzucone do Bosforu.

Mauzoleum książąt

Po sąsiedzku z mauzoleum Murada III stoi budynek stanowiący mauzoleum jego pięciorga dzieci - czterech synów i córki. Stosunkowo niewiele wiadomo o tej budowli, chociaż być może również ją zaprojektował architekt Sinan.

Mauzoleum wzniesiono pod koniec XVI wieku, na planie ośmiokątnym, ale z czworokątnym wnętrzem. W przeciwieństwie do pozostałych grobowców, tzw. mauzoleum książąt jest bardzo skromnie udekorowane. Nie ma w nim śladu kafli iznickich, ani ozdobnych kaligrafii, a jedynie bardzo proste malowidła. Ściany obłożono blokami z wapienia, a do wnętrza prowadzi trójnawowy, marmurowy portyk.

Mauzoleum sułtana Mehmeda III

Kolejne mauzoleum - Mehmeda III - zostało zaprojektowane przez kolejnego nadwornego architekta, Dalgıç Ahmed Ağę, w 1608 roku. Budynek, na planie ośmiokąta, jest przykryty kopułą, a jego przestronne wnętrze zdobią kafle z Izniku. W późniejszym okresie mauzoleum rozbudowano tak, aby mogło pomieścić sarkofagi córek sułtańskich. W mauzoleum znajduje się 26 sarkofagów, należących do Mehmeda III, matki sułtana Ahmeda I - noszącej imię Handan, dzieci Ahmeda I oraz córki Mehmeda III.

Sułtan Mehmed III, który zasłynął jako najokrutniejszy bratobójca w historii imperium, cieszył się władzą do 1603 roku. Rządy sprawował osobiście, nie ulegając wpływom haremu i doradców. Prowadził politykę ekspansji terytorialnej imperium, walcząc z Habsburgami i Persją. Usiłował również dokonać aneksji terenów lennych imperium, Mołdawii i Wołoszczyzny, bezpośrednio w granice państwa. Jego plany nie powiodły się z powodu interwencji zbrojnej hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego, zakończonej bitwą pod Cecorą w 1595 roku.

Mehemd III zmarł z nieznanych powodów w wieku zaledwie 37 lat. Podobno 55 dni wcześniej śmierć przepowiedział mu jeden z derwiszów, a sułtan popadł w obsesję, która go wykończyła, prowadząc do spełnienia się tego proroctwa. Rządy w państwie, będącym w stanie zagrożenia wewnętrznego i zewnętrznego, objął jego 13-letni syn Ahmed. Ten nastolatek powstrzymał się przed sprawdzoną praktyką mordowania rodzeństwa. Być może powodem tej decyzji było to, że jego jedyny brat, Mustafa, uznawany był za szaleńca.

Mauzoleum sułtanów Mustafy I i Ibrahima I

Budynek tego mauzoleum wzniesiono w VI wieku jako baptysterium Hagia Sophii. Przykryta kopułą budowla powstała na planie kwadratu, a jej wnętrze ma podstawę ośmiokątną. Po upadku Konstantynopola baptysterium służyło przez wiele lat jako magazyn lamp oliwnych. W 1639 roku, po śmierci sułtana Mustafy I, zwanego Szalonym, przekształcono tę budowlę w jego mauzoleum.

Powiada się, że Mustafa I (brat Ahmeda I) cierpiał na chorobę psychiczną lub też był niedorozwinięty umysłowo. Nie przeszkodziło mu to w objęciu tronu sułtańskiego, i to dwukrotnie - w latach 1617-1618 oraz 1622-1623. Ostatecznie zrzekł się władzy na rzecz swojego bratanka, Murada IV.

Drugi pochowany w tym mauzoleum sułtan - Ibrahim I - również nie należał do wybitnych władców imperium. Panował w latach 1640-1648, zapisując się na kartach historii głównie jako okrutnik, gwałciciel i morderca. Zginął uduszony cięciwą i został pochowany obok Mustafy I.

W mauzoleum znajduje się w sumie 17 sarkofagów, w których, oprócz dwóch wyżej przedstawionych sułtanów, pochowano dzieci sułtana Ahmeda I, Murada IV oraz Ahmeda II.

Informacje praktyczne

Mauzolea sułtańskie położone są tuż przy Hagia Sophii, ale prowadzi do nich osobne wejście, od strony południowej czyli od ulicy Kabasakal. Oficjalne godziny otwarcia dla zwiedzających to 9:00 - 17:00. Wstęp jest darmowy.

Podczas zwiedzania grobowców należy zachowywać takie same zasady, jakie obowiązują podczas odwiedzin w meczetach. Wchodząc do wnętrza mauzoleum należy zdjąć obuwie, osłonić ramiona i nogi co najmniej do kolan, a w przypadku kobiet - zasłonić włosy.