Kolumna Gotów

Współrzędne GPS: 41.014506, 28.985496

Położenie w mieście: 

Najprawdopodobniej najstarszą zachowaną pamiątką po czasach rzymskich w Stambule jest Kolumna Gotów, stojąca w północnej części Parku Gülhane. Ten monument, o wysokości 18,5 metra, składa się z prostopadłościennej podstawy oraz wykonanej z marmuru z wyspy Proconnesus (obecnie Marmara) kolumny zwieńczonej kapitelem w porządku korynckim.

Kolumna Gotów
Kolumna Gotów

Nazwa kolumny wywodzi się z wykutej w jej podstawie łacińskiej inskrypcji, obecnie ledwo widocznej. Głosi ona: "FORTUNAE REDUCI OB DEVICTUS GOTHOS" czyli "Bogini Fortunie Wielu Powrotów z okazji zwycięstwa nad Gotami". Według współczesnych badaczy, takich jak Cyril Mango, ta inskrypcja zastąpiła wcześniejszą, o nieznanej treści. Co więcej, podobno po przeciwnej stronie bazy znajdowała się kiedyś druga inskrypcja: "IC XC NIKA" - "Jezus Chrystus zwycięża", ale po tym Chrystogramie nie zachował się żaden ślad.

Na szczycie Kolumny Gotów stał niegdyś pomnik, ale również w tym przypadku istnieje wiele niejasności. Jan Lydos, bizantyjski historyk i administrator piszący w VI wieku wspomniał, że kolumna była ozdobiona pomnikiem Tyche, greckiej bogini pomyślności, szczęścia i ślepego losu. Takie rozwiązanie odpowiadałoby treści inskrypcji, która wspomina Fortunę, rzymską odpowiedniczkę Tyche. Być może pomnik Tyche został z kolumny usunięty po tym, gdy chrześcijaństwo stało się oficjalną religią cesarstwa.

Natomiast Nicefor Gregoras, bizantyjski historyk, teolog, filolog i astronom zapisał w XIV wieku, iż na kolumnie stał niegdyś pomnik Byzasa z Megary. Był on legendarnym założycielem miasta Bizancjum, które z czasem stało się stolicą Cesarstwa Rzymskiego jako Konstantynopol. Umieszczenie jego pomnika na kolumnie miałoby symboliczne znaczenie, ponieważ stała ona w pobliżu miejsca, w którym według legend założyciele miasta zeszli na ląd. Według tych opowieści, w 667 roku p.n.e. greccy osadnicy z Megary pod dowództwem króla Byzasa założyli kolonię na przylądku Sarayburnu, gdzie spotykają się wody Morza Marmara, cieśniny Bosfor i zatoki Złoty Róg.

Jednakże to nie Grecy byli pierwszymi ludźmi, którzy zdecydowali się zamieszkać w tym dogodnym miejscu. Najstarsze dotychczas odkryte ślady osadnictwa na Sarayburnu sięgają epoki neolitu, a dokładniej - 6600 roku p.n.e. Z czasem osada ta, która przetrwała przez tysiąc lat, znalazł się pod wodą z powodu podnoszącego się poziomu morza. Wiadomo również, że pomiędzy XIII i XI wiekiem p.n.e. na Sarayburnu istniała osada o nazwie Lygos założona przez plemię Traków, której istnienie odnotował Pliniusz Starszy.

W czasach, gdy miasto w tej lokalizacji zwane było Bizancjum, obszar Sarayburnu był jego akropolem. Stały na nim liczne pogańskie świątynie, przeglądające się w wodach cieśniny Bosfor. Z tego powodu, gdy miasto - jako Konstantynopol - stało się stolicą Cesarstwa Rzymskiego, a jego władcy przyjęli chrześcijaństwo jako oficjalną religię, teren Sarayburnu był porzucony i nie powstawały na nim nowe budowle.

Korzystną lokalizację przylądka docenili natomiast Turcy, który po zdobyciu miasta właśnie tam zdecydowali się postawić rezydencję sułtańską - Pałac Topkapı. Jest nawet możliwe, że sułtan Mehmed II spoglądał na stojącą przy jego nowo wybudowanym pałacu Kolumnę Gotów i wspominał pradawny splendor miasta, które udało mu się zdobyć.

Inskrypcja dotycząca zwycięstwa nad Gotami to jedyna wskazówka dotycząca możliwego datowania kolumny. Problem stanowi fakt, że takich zwycięstw świętowano w Konstantynopolu wiele. Cyril Mango spekulował, że być może to sam cesarz Konstantyn Wielki obchodził w swojej nowej stolicy triumf po zwycięstwie nad Gotami w 332 roku. Mógł wówczas rozkazać wzniesienie stosownej kolumny lub też zaadaptowanie kolumny już wcześniej istniejącej stosownie do tej okazji.

Jednakże można również przypuszczać, że kolumna upamiętnia wydarzenia znacznie wcześniejsze. W 269 roku cesarz Klaudiusz II Gocki pokonał w bitwie pod Naissus (Niszem) koalicję plemion Gotów, Herulów, Peukinów i Gepidów. O tym wydarzeniu wspomina niestety tylko jedno źródło historyczne - "Historia Nova" Zosimosa, więc wielu badaczy poddaje w wątpliwość, czy wydarzenie to faktycznie miało miejsce. Sam cesarz Klaudiusz II zmarł wkrótce później, w trakcie przygotowań do kampanii wojennej przeciwko Wandalom, jako jedna z wielu ofiar Zarazy Cypriana - epidemii ospy lub odry, zapewne przywleczonej przez Gotów. Z tego powodu powstała legenda, że władca ten, kierując się wskazaniem z Ksiąg Sybillińskich ofiarował swe życie bogom w zamian za zwycięstwo pod Naissus. Dzięki temu zyskał wielką sławę po śmierci oraz zaliczono go w poczet cesarzy ubóstwionych.

Z Gotami rozprawił się także Teodozjusz I, który został cesarzem po śmierci Walensa w bitwie pod Adrianopolem w 378 roku podczas wojny ze zbuntowanymi Gotami w Tracji. Jednakże pokojowe rozwiązanie konfliktu osiągnął Teodozjusz na drodze dyplomacji - wykorzystał on skłócenie barbarzyńców, przeciągał słabsze grupy na swoją stronę i w 382 roku zawarł pokój ze wszystkimi frakcjami. Od tego momentu Goci stali są sprzymierzeńcami Rzymu, tzw. foederati, osiedlili się nad dolnym Dunajem, otrzymali autonomię, i dostarczali cesarstwu żołnierzy do oddziałów posiłkowych.

Które zwycięstwo z wyżej wymienionych zostało upamiętnione przez Kolumnę Gotów? Najmocniej z rozbudową Konstantynopola kojarzy się Konstantyn I Wielki, który dał miastu swoje imię i uczynił je stolicą. Jednak władca ten był też pierwszym cesarzem, który przeszedł na chrześcijaństwo. Z tego powodu mało prawdopodobne jest, aby polecił umieścić stosowną kolumnę okolicznościową na akropolu miasta, znanym z licznych świątyń kultu pogańskiego. Również inskrypcja na kolumnie, przywołująca boginię Fortunę, wskazuje na cesarza, który czcił dawnych bogów z grecko-rzymskiego panteonu.

Z tego samego powodu, mało prawdopodobne jest, aby kolumna upamiętniała dyplomatyczny triumf Teodozjusza I - autora dekretów, które w praktyce uczyniły chrześcijaństwo nicejskie religią państwową w cesarstwie. W ten sposób można przypuszczać, że Kolumnę Gotów wzniesiono dla Klaudiusza II, co czyni z niej najstarszy zachowany zabytek z okresu rzymskiego w Stambule, wzniesiony w czasach, gdy miasto to zwało się jeszcze Bizancjum.

Tuż obok Kolumny Gotów, po jej północno-zachodniej stronie, znajdują się ruiny Sierocińca Świętego Pawła. Była to instytucja założona przez cesarza Justyna II i jego małżonkę Zofię w drugiej połowie VI wieku. Cesarz przeznaczył na jej utrzymanie doroczne stypendium w wysokości 443 solidów. Wbrew swojej nazwie, ta instytucja charytatywna pomagała nie tylko sierotom, ale również osobom starszym, niewidomym oraz inwalidom wojennym. Nazwa sierocińca pochodziła on położonego niegdyś w pobliżu Kościoła Świętego Pawła, który stał przy Bramie Eugeniusza w Murach Morskich Konstantynopola.

Powiązane artykuły: 

Powiązane relacje: 

Galeria zdjęć: 

Kolumna Gotów
Kolumna Gotów
Kolumna Gotów
Kolumna Gotów
Kolumna Gotów
Kolumna Gotów
Kolumna Gotów
Kolumna Gotów
Sierociniec Świętego Pawła
Sierociniec Świętego Pawła
Sierociniec Świętego Pawła
Sierociniec Świętego Pawła
Sierociniec Świętego Pawła
Sierociniec Świętego Pawła