Niewielki i całkiem niepozorny budynek zlokalizowany w centrum Izniku od wielu wieków był niemym świadkiem ważnych wydarzeń, które wywierały znaczący wpływ na losy wielkich zbiorowości ludzkich, inicjowały burzliwe debaty i wzbudzały ogromne kontrowersje. Nawet w XXI wieku decyzje podjęte w sprawie jego przyszłości stały się przyczyną burzy medialnej i sprowokowały dyskusję na temat kierunku, w którym zmierza Turcja.

W VI wieku n.e. bizantyjski cesarz Justynian podjął decyzję o budowie Kościoła Mądrości Bożej w Nicei. Była to druga świątynia o tej nazwie, wzniesiona podczas jego panowania - pierwszą była słynna Hagia Sophia w Konstantynopolu. Hagia Sophia w Nicei została zbudowana na planie prostokątnej bazyliki. Główna nawa biegnie ze wschodu na zachód, a po jej obu stronach położone są nawy boczne. Wszystkie nawy zakończone są półkolistymi absydami i przykryte kopułami.

W 787 roku n.e. w Nicei odbył się siódmy (i ostatni) sobór powszechny, na którym chrześcijańscy biskupi debatowali głównie nad zagadnieniem ikonoklazmu czyli obrazoburstwa. Ostatecznie ikonoklazm został uznany za herezję. Od tej pory cześć oddawana ikonom stała się akceptowaną formą chrześcijańskiego kultu religijnego.

W 1065 roku kościół został zniszczony przez trzęsienie ziemi, a następnie odbudowany w formie zbliżonej do tej, którą można oglądać obecnie. Po podboju Nicei przez Turków w 1331 roku kościół Hagia Sophia przekształcono w meczet Orhana (tr. Orhan Camii), którego nazwa pochodziła od imienia zwycięskiego sułtana. Przy meczecie zbudowano medresę oraz łaźnie.

Hagia Sophia w Izniku (kliknij, aby powiększyć)

Niestety już wkrótce, bo w 1402 roku budynek został poważnie uszkodzony podczas najazdów mongolskich, a dzieła zniszczenia dokończył pożar w połowie XV wieku. Przez około 100 lat meczet był ruiną. Dopiero ożywienie, jakiego doznał Iznik w związku z rozwojem manufaktur fajansu, wywołało ponowne zainteresowanie losami budowli. Na rozkaz sułtana Sulejmana Wspaniałego, który panował w latach 1520-1566, renowacją meczetu zajął się słynny architekt Sinan. Wnętrze budowli zostało przebudowane tak, aby lepiej spełniać funkcję meczetu i pokryte słynnymi lokalnymi kaflami, a po północno-zachodniej stronie postawiono minaret.

Hagia Sophia w Izniku - wnętrze (kliknij, aby powiększyć)

Przez dwa wieki Hagia Sophia działała jako meczet, po czym znowu zaczęła popadać w ruinę, gdy w XVIII wieku Iznik utracił znaczenie jako centrum produkcji ceramicznej. W 1920 roku budynek poważnie uszkodził pożar wywołany przez Greków, podczas wojny turecko-greckiej. Od tego czasu, przez przeszło 80 lat Hagia Sophia była udostępniana turystom jako placówka muzealna, chociaż znajdowała się w opłakanym stanie.

Hagia Sophia w Izniku (kliknij, aby powiększyć)

W latach 1935 i 1953 na terenie Hagia Sophia prowadzone były prace archeologiczne, podczas których oczyszczono wnętrze budowli, odsłaniając kolorowe mozaiki podłogowe. W wyniku wykopalisk teren wokół budowli obniżył się o 2,5 metra, dzięki czemu odsłonięte zostały zewnętrze mury. Po XIV-wiecznej medresie i łaźni nie ma obecnie żadnego śladu.

W 2007 roku zakończono gruntowną renowację budynku. W ramach prac remontowych odbudowano minaret, dach i kopułę, wykonano nową podłogę, którą przykryto dywanami, zainstalowano kazalnicę oraz system nagłaśniający. Przed wejściem postawiono budkę sprzedaży biletów wstępu. Jednakże 6 listopada 2011 roku, w pierwszy dzień Święta Ofiarowania (tr. Kurban Bayramı), Hagia Sophia została oddana oficjalnie do użytku jako meczet Ayasofya. Decyzja ta, podjęta przez Generalny Zarząd Fundacji Religijnych, wywołała ogromne wzburzenie wśród konserwatorów zabytków, organizacji chrześcijańskich oraz turystów. Nawet niektórzy muzułmańscy mieszkańcy Izniku wypowiadali się przeciwko temu posunięciu, argumentując, że w mieście jest wystarczająco dużo meczetów.

Hagia Sophia w Izniku (kliknij, aby powiększyć)

Adnan Ertem, dyrektor Fundacji Orhan Gazi, powiedział, że budynek używany był jako meczet przez 680 lat i nigdy nie został oficjalnie przekształcony w muzeum, więc nie istniała żadna przeszkoda przed przywróceniem mu funkcji meczetu. Jednakże przez wiele lat iznicka Hagia Sophia figurowała na stronach tureckiego Ministerstwa Kultury i Turystyki jako placówka muzealna, a za wstęp do środka pobierana była opłata w wysokości 7 TL.

Decyzja z 2011 roku może wzbudzać pewien niepokój, gdyż podobno również w kwestii statusu stambulskiej Hagia Sophia nie istnieje żadne oficjalne rozporządzenie dotyczące jej statusu jako muzeum. Zapewne w 1935 roku wystarczającym powodem była osobista decyzja Mustafy Kemala Atatürka, jednak w obecnej sytuacji politycznej w Turcji taka podstawa może być uznana za niewystarczającą. W 2007 roku na terenie stambulskiej Hagia Sophii otwarto pomieszczenie modlitewne, służące zarówno muzułmanom, jak i chrześcijanom, a z jednego z minaretów codziennie rozchodzi się ezan czyli wezwanie do modlitwy.

Z drugiej strony uczynienie z iznickiej Hagia Sophia czynnego meczetu posiada również pewne pozytywy, zwłaszcza z turystycznego punktu widzenia. Wstęp do budynku jest obecnie darmowy, należy jedynie pamiętać o stosownym ubiorze i nie zwiedzać go w porze modlitw muzułmańskich. W 2013 roku byliśmy świadkami sytuacji, że w tym samym czasie w jednym miejscu budynku modliła się i śpiewała psalmy grupa chrześcijan, w innym kącie modliły się muzułmanki, a dookoła wędrowali turyści oraz grupa dzieci szkolnych z Bursy. Żadna z tych grup nie przeszkadzała sobie wzajemnie, a chrześcijanom nikt nie zwracał uwagi na ewentualną niestosowność ich zachowania.

Więcej informacji dotyczących przekształcenia iznickiej Hagia Sophia w meczet można znaleźć na stronach internetowych serwisów informacyjnych, w tym Hürriyet Daily News oraz The New York Times (w języku angielskim).

Położenie

Hagia Sophia stoi w samym centrum Izniku, na skrzyżowaniu dróg Atatürk Caddesi i Kılıçaslan Caddesi, które łączą cztery główne bramy miejskie. Tuż obok mieści się Biuro Informacji Turystycznej.