Milion w Stambule

Współrzędne GPS: 41.008061, 28.977895

Położenie w mieście: 

Powszechnie wiadomo, że wszystkie drogi powinny prowadzić do Rzymu, ale gdy stolicę Cesarstwa Rzymskiego przeniesiono w IV wieku do Konstantynopola, również to miasto stało się punktem odniesienia przy pomiarze odległości w imperium. Podczas gdy w Rzymie rolę zerowego kamienia milowego odgrywał Milliarium Aureum, czyli Złoty Kamień Milowy, w Konstantynopolu zadane to przypadło Milionowi. Był to monument, od którego mierzono wszystkie odległości drogowe do miast cesarstwa. Obecnie skromne pozostałości tej struktury można oglądać w Stambule tuż przy wejściu do słynnej Cysterny Bazylikowej.

Milion w Stambule
Milion w Stambule

Pomysł wyznaczenia zerowego kamienia milowego w Cesarstwie Rzymskim po raz pierwszy zrealizowano na Forum Romanum w Rzymie. Znajdowały się tam nie jedna, ale dwie struktury o podobnej roli. Pierwsza z nich - Umbilicus Urbis Romae, czyli Pępek Miasta Rzymu - była symbolicznym centrum stolicy, a więc i całego państwa rzymskiego. Druga z nich to Milliarium Aureum, wzniesiona za panowania pierwszego cesarza, Oktawiana Augusta około 20 roku p.n.e. Z obu monumentów zachowały się jedynie niewielkie fragmenty, które nie odzwierciedlają ich dawnej świetności.

Gdy cesarz Konstantyn Wielki przeniósł stolicę cesarstwa do miasta Bizancjum, które mianował Nowym Rzymem, przeniósł tam wiele rozwiązań znanych z Rzymu. Jednym z nich był właśnie zerowy kamień milowy, który miał teraz wyznaczać centrum cesarstwa i stanowić punkt odniesienia przy pomiarach odległości. Budowlę tę, zwaną Milionem, wzniesiono w samym sercu miasta, w jego pierwszym regionie, tuż przy początku najważniejszej arterii komunikacyjnej miasta zwanej Mese. W bezpośrednio sąsiedztwie znajdował się także Augustaion, najważniejszy plac miasta, któremu obecnie odpowiada Aya Sofya Meydanı - Plac Hagia Sophii.

Milion miał formę tetrapylonu, czyli poczwórnego łuku - monumentalnej bramy o czterech wejściach, stawianej na skrzyżowaniach dróg lub na forach. Lepsze pojęcie o tym, jak wyglądał tetrapylon można uzyskać oglądając o wiele lepiej zachowane budowle tego typu w Afrodyzji (Brama Monumentalna) lub w Rzymie (Łuk Janusa). Tetrapylon w Konstantynopolu pokrywało sklepienie kopułowe, a jego rolę jako zerowego kamienia milowego odzwierciedlały inskrypcje odnotowujące odległości do wszystkich głównych miast cesarstwa.

Oryginalnie Milion zdobiły posągi cesarza Konstantyna i jego matki Heleny, z krzyżem pomiędzy nimi. Towarzyszyła im postać bogini Tyche w roli bóstwa opiekuńczego Konstantynopola. Poprzez wieki, kolejni cesarze wprowadzali do Miliona swoje modyfikacje i dodatki. W pobliżu monumentu postawiono liczne rzeźby, w tym pomniki konne najsłynniejszych cesarzy rzymskich - Trajana i Hadriana, których rządy w II wieku wyznaczały złote lata Cesarstwa Rzymskiego. Być może dołączył do nich konny pomnik Teodozjusza II, który w latach 412-439 wzniósł Mury Teodozjańskie, które uczyniły z Konstantynopola największą i najpotężniejszą warownię ówczesnego świata.

W VI wieku budowla zaczęła odgrywać coraz większą rolę w uroczystościach państwowych. W tym okresie cesarz Justynian I dodał do Miliona horologion, czyli zegar słoneczny. Siostrzeniec Justyniana, cesarz Justyn II, nakazał ozdobić Milion posągami kobiecymi, przedstawiającymi jego żonę Zofię, córkę Arabię oraz bratanicę Helenę. Fakty te znamy jednak jedynie dzięki zapiskom Georgiosa Kedrenosa, kronikarza bizantyjskiego z XI wieku.

Kobiety odegrały zresztą w życiu Justyna II ogromną rolę. Najpierw to żona cesarza Justyniana, cesarzowa Teodora, była inicjatorką małżeństwa swojej siostrzenicy Zofii z Justynem. Gdy Justyn II był już cesarzem, to rozwinęły się u niego objawy choroby psychicznej, takie jak słyszenie głosów, widzenie demonów i ataki agresji. Objawy te mogą wskazywać na to, że władca ten cierpiał na schizofrenię. Z powodu pogarszającego się stanu zdrowia, cesarz został zmuszony przez żonę Zofię do wyznaczenia swojego następcy. Do roli tej wybrał generała Tyberiusza, którego adoptował. Przez ostatnie cztery lata życia Justyna II to właśnie Zofia i Tyberiusz sprawowali rządy w cesarstwie jako regenci.

Zdobiące Milion rzeźby i malowidła odzwierciedlały zmienną politykę i przekonania religijne Bizancjum. Przykładowo w pierwszej połowie VIII wieku, sklepienie budowli pokryły malowidła przedstawiające sceny z minionych soborów powszechnych. Powstały one na zamówienie cesarzy Filipikosa Bardanesa i Anastazjusza II. Jednak już w połowie VIII wieku zostały one usunięte, ponieważ panujący wówczas cesarz Konstantyn V był zwolennikiem ikonoklazmu i sprzeciwiał się kultowi wizerunków. Nie przeszkodziło mu to w zamówieniu scen wyścigów rydwanów na hipodromie, w tym - przedstawiajacych jego ulubionego woźnicę.

To zresztą w okolicy Miliona podczas cesarskich procesji, władców pozdrawiali zwyczajowo przedstawiciele Niebieskich - jednego z głównych zespołów wyścigowych miasta. W czasach, gdy Rzym był stolicą imperium, stronnictw tych było cztery: Niebiescy, Czerwoni, Zieloni i Biali. Jednak w Konstantynopolu jedynymi znaczącymi zespołami oraz ugrupowaniami kibiców byli już tylko Zieloni i Niebiescy. Zieloni zwyczajowo reprezentowali niższe klasy społeczne oraz nieortodoksyjne odłamy wiernych, a Niebiescy - klasy wyższe i religię popieraną przez państwo.

Milion był przez wieki niemym świadkiem najważniejszych wydarzeń w Konstantynopolu, takich jak powstanie Nika z 532 roku, które zostało zresztą wywołane przez zwolenników Niebieskich i Zielonych. Znacznie później, w 1081 roku, w jego okolicy rozegrały się ostatnie akty walki o władzę między Niceforem III Botaniatesem a Aleksym I Komnenem. Stoczyła tu też desperacką walkę o władzę cesarzowa Maria z Antiochii, obalona w 1182 roku przez ludność miasta niezadowoloną z jej rządów regencyjnych.

Losy Miliona w okresie późnego Bizancjum są niepewne. Podczas łacińskiej okupacji miasta w latach 1204-1261 monument uległ uszkodzeniu lub nawet został zniszczony. Jego zachowane fragmenty zostały po podboju tureckim wykorzystane do rozbudowy systemu dostaw wody do miasta w XVI wieku. Dopiero wykopaliska archeologiczne przeprowadzone w latach 1967-1968 po wyburzeniu stojących w tej lokalizacji domów mieszkalnych odkryły fundamenty antycznej budowli. Stojąca tuż obok budowla to syfon wodny z czasów osmańskich, tzw. su terazisi. Obecnie położenie Miliona oznacza jeden z fragmentów jego filarów. Władze Stambułu umieściły również w pobliżu kierunkowskaz określający odległości do kilku ważnych metropolii, takich jak Teheran, Londyn czy Moskwa.

Powiązane artykuły: 

Galeria zdjęć: 

Milliarium Aureum w Rzymie
Milliarium Aureum w Rzymie
Brama Monumentalna w Afrodyzji
Brama Monumentalna w Afrodyzji
Łuk Janusa w Rzymie
Łuk Janusa w Rzymie
Milion w Stambule
Milion w Stambule
Milion w Stambule
Milion w Stambule
Milion w Stambule
Milion w Stambule
Milion w Stambule
Milion w Stambule
Milion w Stambule
Milion w Stambule
Milion w Stambule
Milion w Stambule