Park Narodowy Karatepe-Aslantaş to jedno z tych wspaniałych miejsc o wielkim znaczeniu historycznym na terenie Turcji, które odwiedzane jest przez bardzo niewielu podróżników. Dzięki temu można je zwiedzać samotnie i w pełni docenić urok dawnej hetyckiej cytadeli, malowniczo położonej na zalesionym wzgórzu, nad sztucznym zbiornikiem wodnym utworzonym przez zaporę Aslantaş.

Karatepe to ufortyfikowane wzgórze wznoszące się nad rzeką Ceyhan w północno-wschodniej części Cylicji. Niegdyś pełniło funkcję posterunku granicznego na trasie handlowej przecinającej góry Taurus i łączącej Wyżynę Anatolijską z położonymi na południu krainami. Obecnie obszar jest zalesiony, a jego wygląd został mocno zmieniony poprzez powstanie zapory Aslantaş na rzece Ceyhan.

Rys historyczny

Data powstania fortecy Karatepe-Aslantaş przez długi czas była przedmiotem sporów wśród naukowców, ale obecnie większość z nich przyjmuje ustalone na podstawie znanych tekstów datowanie na przełom VIII i VII wieku p.n.e. Oznacza to, że Karatepe-Aslantaş jest jednym z najmłodszych stanowisk, w których odkryto inskrypcje w luwijskich hieroglifach.

Zrozumienie tych tekstów rzuciło sporo światła na warunki polityczne panujące na terenie Cylicji na przełomie VIII i VII wieku p.n.e. Były to czasy, gdy dawne tradycje hetyckie powoli zanikały. Za autora tekstów uważa się lokalnego władcę o imieniu Azatiwas. Zbudował on twierdzę w Karatepe i nadał jej nazwę pochodzącą od swojego imienia - Azatiwataya. Sam Azatiwas otrzymał te tereny od niejakiego Awariku - króla Adany i w jego imieniu sprawował władzę regenta.

Azatiwas wspomina w inskrypcjach o pokoju zawartym z różnymi buntownikami oraz o rosnącym w jego krainie dobrobycie. Jednakże brak na terenie Karatepe śladów pozostawionych przez kolejnych władców tej krainy, co może oznaczać, że twierdza została opuszczona wkrótce po śmierci Azatiwasa.

Prace archeologiczne i sylwetka Halet Çambel

Stanowisko Karatepe-Aslantaş zostało odkryte w 1946 roku przez niemieckiego naukowca, profesora Helmutha Theodora Bosserta oraz jego ówczesną studentkę - Halet Çambel. Profesor Bossert kierował pracami archeologicznymi na terenie Karatepe od 1947 do 1951 roku. W początkowej fazie prac archeologicznych najwyższy priorytet uzyskały wykopaliska prowadzone przy dwóch bramach (północnej i południowej) w zewnętrznej linii murów obronnych. Obie bramy są ozdobione rzeźbami przedstawiającymi lwy i sfinksy oraz tzw. ortostatami czyli dużymi kamiennymi blokami, którymi obłożono dolną część muru.

Od 1952 roku kierownictwo przejęła doktor Halet Çambel. Poświęciła ona Karatepe dużą część swojej kariery naukowej - pod koniec lat 90-tych XX wieku dalej kierowała zespołem archeologów, którzy badali pozostałości pałacu w Karatepe.

Życiorys pani Çambel stanowi odrębną historię, która mogłaby zainspirować niejednego reżysera filmowego. Póżniejsza profesor archeologii urodziła się w Berlinie, gdzie jej dziadek - İbrahim Hakkı Pasza pełnił funkcję ambasadora Imperium Osmańskiego. Ojciec pani Çambel - Hasan Cemil Çambel - był natomiast bliskim współpracownikiem ojca Republiki Tureckiej, Mustafy Kemala Atatürka.

Halet Çambel studiowałą archeologię na Sorbonie w Paryżu, a doktorat z tej dziedziny uzyskała na Uniwersytecie Stambulskim w 1940 roku. W trakcie studiów zajmowała się jednak nie tylko archeologią - była także miłośniczką sportu. Swoją pasję rozwijała z wyśmienitym rezultatem: w 1936 roku wzięła udział w letnich Igrzyskach Olimpijskich, w turnieju szermierki jako florecistka. Stała się tym samym pierwszą muzułmańską kobietą, która uczestniczyła w Olimpiadzie. Ponieważ Igrzyska Olimpijskie odbywały się wówczas w Berlinie, podobno Adolf Hitler wyraził chęć spotkania się z panią Çambel, ale ona odmówiła mu z powodów przekonań politycznych.

Po powrocie z Igrzysk do Stambułu Halet Çambel związała się z Nailem Çakırhanem, poetą o przekonaniach komunistycznych. Został on później znanym architektem i zaprojektował drewniane domy, które zdobią obecnie miejscowości Gökova i Dalyan. Halet Çambel i Nail Çakırhan pozostawali w związku małżeńskim przez 70 lat, aż do śmierci Naila w 2008 roku. Profesor Halet Çambel zmarła w dostojnym wieku 98 lat 14 stycznia 2014 roku i została pochowana z wielkimi honorami.

Profesor Çambel oprócz wielu odkryć archeologicznych aktywnie uczestniczyła w inicjatywach mających na celu zachowanie dziedzictwa kulturowego Azji Mniejszej. W latach 50-tych XX wieku sprzeciwiła się próbom rządu tureckiego, który zamierzał przenieść najważniejsze znaleziska z Karatepe do odległego muzeum. Ostatecznie rząd uległ jej naciskom i w 1960 roku na terenie Karatepe-Aslantaş zostało utworzone muzeum na wolnym powietrzu. Można tam po dziś dzień oglądać słynne reliefy i inskrypcje, a część eksponatów znajduje się w budynkach muzealnych u podnóża twierdzy. Budynki te zostały zresztą zaprojektowane przez jej męża.

Ponadto profesor Çambel przyczyniła się do ocalenia wielu stanowisk archeologicznych, zagrożonych budową zapory na rzece Ceyhan. Dzięki jej staraniom udało się obniżyć proponowany poziom wód w zbiorniku do wysokości, która nie zagraża istnieniu tych pamiątek z przeszłości.

Znaczenie stanowiska Karatepe-Aslantaş dla rozwoju wiedzy o historii Azji Mniejszej wynika z odkrytych na jego terenie inskrypcji. Tworzą one korpus dwujęzycznych tekstów, które umożliwiły badaczom odczytanie luwijskiego pisma hieroglificznego. Przed odkryciem stanowiska Karatepe-Aslantaş naukowcy nie posiadali wystarczającej ilości danych, koniecznych do jego zrozumienia, ponieważ rozpoznawali jedynie pojedyncze symbole, oznaczające takie pojęcia jak "król" czy "kraina". Dzięki odkryciu dwujęzycznych tekstów, w których luwijskie hieroglify sąsiadują ze znanym już naukowcom pismem fenickim, możliwe stało się zrozumienie składni luwijskiej i znaczenia całych zdań.

Zwiedzanie

Forteca Azatiwataya położona jest na zalesionym wzgórzu Karatepe, które obecnie tworzy półwysep wychodzący w wody sztucznego jeziora zaporowego Aslantaş.

Twierdzę tworzą mury obronne, otaczające teren na szczycie wzgórza. Mury mają grubość 4 metrów, a w regularnych odstępach wzmacnia je 28 wież obronnych o prostokątnej podstawie. Dolna część murów została wzniesiona z kamieni, a ich górne fragmenty wykonano z wypalanych na słońcu cegieł.

Do wnętrza twierdzy prowadzą dwie monumentalne bramy, położone po stronie północnej i południowej. Po stronie zachodniej znajduje się dodatkowe, mniejsze wyjście z terenu fortecy.

Brama południowa prowadzi na rozległy dziedziniec. Wewnętrzne ściany pomieszczeń strażników zostały wyłożone ortostatami. Niektóre z tych kamiennych płyt pokryte są hieroglifami i płaskorzeźbami. Przedstawiają one sceny bankietu władcy Azatiwasa, polowanie, zwierzęta i demony, postaci ludzi oraz bogów. Warto zwrócić uwagę na styl przedstawiania postaci, przypominający ten znany z Egiptu: twarze ukazane są z profilu, a reszta ciała - od przodu. Tuż przy bramie stoi posąg przedstawiający brodatego Boga Burzy, znanego jako Baal lub Tarhunzas.

Od bramy południowej prowadzi przez las ścieżka, doprowadzająca zwiedzających aż do bramy północnej. Brama ta ozdobiona jest równie wspaniałymi płaskorzeźbami. Później ścieżka zakręca i wiedzie z powrotem w kierunku południowym.

Przy wejściu na teren Karatepe znajduje się niewielkie muzeum, zawierające zarówno eksponaty z twierdzy Azatiwataya, jak również przedmioty znalezione na pobliskim wzgórzu Domuztepe. Wśród tych ostatnich warto zwrócić uwagę na duże posągi lwów. W pobliżu muzeum znajduje się popiersie profesor Çambel.

Najciekawszymi eksponatami z Domuztepe są kamienne rzeźby i płaskorzeźby przedstawiające lwy, sfinksy, drzewo życia oraz bóstwa z lokalnego panteonu. Kolekcja eksponatów z Domuztepe/Kumkale składa się także z naczyń ceramicznych, pochodzących z różnych okresów historii - od neolitu, przez epokę brązu aż do epoki żelaza. W gablotach znajdują się miniaturowe modele wnętrza domów mieszkalnych. W Domuztepe znajdowała się kopalnia bazaltu, którego bryły są wystawione w muzeum.

Część ekspozycji poświęcona Karatepe zawiera tablice wyjaśniające znaczenie luwijskich hieroglifów oraz tłumaczenie poszczególnych inskrypcji. Zebrano tu również kamienne naczynia i narzędzia oraz wykonaną z brązu broń.

W muzeum znajdują się również zdjęcia dokumentujące prace archeologiczne na terenie Karatepe oraz przedstawiające transport kamiennych lwów z Domuztepe. W celach poglądowych warto zwrócić uwagę na model twierdzy w Karatepe, odtwarzający oryginalny wygląd fortyfikacji.

Informacje praktyczne

Wstęp na teren Karatepe-Aslantaş jest płatny. W 2013 roku bilet wstępu kosztował 3 TL i uprawniał zarówno do odwiedzin na terenie twierdzy, jak i w placówce muzealnej. Karatepe-Aslantaş jest udostępniane zwiedzającym codziennie, w godzinach od 9:00 do 19:00. W miesiącach zimowych (od listopada do marca) godziny otwarcia są krótsze, do godziny 17:00.

Według tablic informacyjnych Karatepe-Aslantaş można zwiedzać jedynie pod opieką przewodnika, ale gdy zakupiliśmy bilety wstępu nikt z licznej obsługi nie zaoferował swoich usług i nie protestował, gdy na zwiedzanie wyruszyliśmy bez lokalnego opiekuna.

Parking dla samochodów znajduje się pod wzgórzem, dalej trzeba podejść na piechotę, około 200 metrów pod górę. Podczas naszej wizyty w maju 2013 roku opłaty za korzystanie z parkingu nie były pobierane, ale wygląda na to, że w środku sezonu letniego ta sytuacja się zmienia.

Przed bramą prowadzącą na teren Parku Narodowego Karatepe-Aslantaş został wyznaczony teren piknikowy, natomiast urządzanie sobie pikników w lesie na terenie samego parku jest zakazane.

Bibliografia

• Bryce, Trevor, The Kingdom of the Hittites, Oksford 2005
• Dalton, Rex, An archaeologist digs through her life, internetowe wydanie tygodnika Nature z dnia 7 lipca 2010
• Sagona, Antonio, Paul Zimansky, Ancient Turkey, Londyn, 2009
• Yazıcı, Nurhayat (red.), Anatolia: on the Trail of the Hittite Civilization, Stambuł, 2011