Śliczna Foça położona nad Morzem Egejskim wydaje się mieć wszystko to, co składa się na idealne miejsce wypoczynku wakacyjnego. Miłośnicy historii znajdą tu dużo ciekawych zabytków z wielu epok, smakosze skosztują pysznych dań kuchni tureckiej, wielbiciele architektury natrafią na prawdziwe perełki, a wszyscy spragnieni relaksu będą mogli rozkoszować się przyjemnym klimatem i malowniczymi widoczkami, które wydają się zahaczać o kicz w swojej fotogeniczności.

Kutry rybackie zacumowane przy zatoce Küçükdeniz w Foçy

Historia miasta

Antyczna Fokaja była najbardziej wysuniętą na północ osadą jońską nad Morzem Egejskim. Założona została blisko ujścia rzeki Hermus (tr. Gediz Nehri), na półwyspie oddzielającym Zatokę Kyme na północy od Zatoki Smyrneńskiej (tr. Izmir Körfezi) na południu.

Najprawdopodobniej założyli ją Eolowie, a Grecy Jońscy przybyli na te tereny później, w IX wieku p.n.e., z Teos i Erythraju.

Widok na wybrzeże i wysepki w okolicach Foçy

Antyczne syreny i współczesne foki

W mitologii greckiej Fokaja pojawia się jako miasto, którego wybrzeża zamieszkiwały syreny - morskie bóstwa o postaci pół-kobiety i pół-ptaka. Syreny posiadały talent muzyczny i grą na instrumentach przyciągały żeglarzy, których okręty rozbijały się o skały. Nieostrożni podróżnicy byli następnie zjadani przez syreny.

Obecnie przypuszcza się, że mityczne opowieści o syrenach zainspirowane były występującymi w okolicach Fokai fokami. Zwierzęta te mają w zwyczaju wygrzewać się na skałach wystających z morza i wydawać zawodzące odgłosy. Mogło to inspirować antycznych twórców, w tym Homera, do snucia opowieści o okrutnych syrenach.

Położone w pobliżu Foçy wysepki są obecnie jedną z ostatnich na świecie ostoi fok z gatunku mniszka śródziemnomorska (Monachus monachus). Szacuje się, że ten krytycznie zagrożony wyginięciem gatunek reprezentowany jest przez co najwyżej 500 żyjących na wolności osobników. Przybrzeżne wody w okolicach Foçy są dla tych stworzeń strefą ochronną.

Pomnik fok w centrum Foçy

Wyśmienici żeglarze z Fokai

Fokaja posiadała dwa naturalne porty, którym zawdzięczała swój rozwój i sławę jako potęga morska. Niedawne badania archeologiczne dowiodły, że miasto to było w czasach archaicznych jednym z największych na świecie. Potwierdziły się więc słowa Herodota, który w celu zobrazowania rozmiarów Fokai podawał, że jej mury obronne miały średnicę 5 kilometrów.

Fokaja zakładała także własne kolonie: we współpracy z Miletem powstały osady Lampsakos u północnego wejścia do cieśniny Dardanele oraz Amissos (obecnie Samsun) nad Morzem Czarnym. Na początku VI wieku p.n.e. flota fokajska pokonała kartagińską, co otworzyło handlarzom rynki w północno-zachodniej części basenu Morza Śródziemnego. Tamże znajdowały się najważniejsze kolonie Fokai: Elea na Półwyspie Apenińskim, Alalia na Korsyce, Massalia (czyli Marsylia) we współczesnej Francji i Emporion (Ampurias) w Hiszpanii.

Ku upamiętnieniu chwalebnej przeszłości Fokai jej imieniem została nazwana planetoida z pasa głównego asteroid. Planetoidę 25 Phocaea odkrył marsylski astronom Jean Chacornac, a jej nazwa upamiętnia fakt założenia Marsylii przez Fokajczyków.

Fokaja broniona była przed najazdami przez wspaniałe mury miejskie, zbudowane przy pomocy finansowej króla Argonthoniusa z Tartessos w Andaluzji, wielkiego przyjaciela kupców z Fokai. Ów władca najpierw zaprosił Fokajczyków do osiedlenia się na jego ziemiach, a po ich odmownej odpowiedzi przekazał im sporą kwotę na budowę fortyfikacji.

Okolice świątyni Ateny w Foçy

Zależność od Lidii i monety z elektrum

Do około 550 roku p.n.e. Fokaja zachowała niezależność. Następnie, wraz z pozostałymi miastami jońskimi, znalazła się pod panowaniem lidyjskiego króla Krezusa. Wpływom lidyjskim zawdzięczali Fokajczycy wprowadzenie do handlu własnej monety. Była to prawdopodobnie druga na świecie, po lidyjskiej, bita moneta. Jej najwcześniejsze wersje wykonane zostały z elektrum czyli występującego naturalnie stopu złota i srebra. Na monetach przedstawiona była, oczywiście, podobizna foki.

Czasy konfliktu z Persją

Pomimo solidnych obwarowań, w 546 roku p.n.e. wojska perskie pod wodzą Cyrusa Wielkiego zajęły najpierw Sardes, a następnie większość miast w zachodniej Anatolii, w tym Fokaję. Podczas oblężenia oraz po zdobyciu miasta przez Persów wielu jego mieszkańców wyemigrowało do zamorskich kolonii na zachodzie. Złoty wiek, którego Fokaja doświadczała w pierwszej połowie VI wieku p.n.e. dobiegł końca.

W 500 roku p.n.e Fokaja dołączyła do powstania jońskiego przeciwko panowaniu perskiemu. Na dowódcę zjednoczonej floty miast jońskich w decydującej bitwie pod Lade w 494 roku p.n.e. wybrany został, zapewne ze względu na znakomitą tradycję żeglarską miasta, Fokajczyk o imieniu Dionizjos. Reputacja Fokai okazała się przeżytkiem historycznym: miasto dostarczyło zaledwie 3 okrętów spośród 353 składających się na flotyllę, a bitwa została przegrana. Do klęski przyczynił się znacząco sam Dionizjos - jego przygotowania do walki tak wyczerpały żeglarzy, że część z nich odmówiła uczestnictwa w starciu z flotą perską

Po pokonaniu Kserksesa I przez Greków w 480 roku p.n.e. Fokaja przyłączyła się do Ateńskiego Związku Morskiego i płaciła roczną składkę w wysokości 2 talentów. W 412 roku p.n.e., podczas trwania Wielkiej Wojny Peloponeskiej, przy wsparciu ze strony Sparty Fokai udało się wystąpić ze Związku Morskiego wraz z pozostałymi miastami jońskimi. Zgodnie z postanowieniami tzw. pokoju Antalkidasa zawartego w 387 roku p.n.e. pomiędzy Spartą a Persją, Fokaja znalazła się ponownie pod kontrolą perską. Z tego okresu pochodzi wzniesiony w okolicach Fokai grobowiec znany jako Taş Kule.

Okres hellenistyczny i czasy rzymskie

W okresie hellenistycznym miasto należało do terenów pod kontrolą Królestwa Pergamonu. Podczas powstania Aristonikosa przeciwko Rzymowi Fokaja stanęła po stronie rebeliantów. Przed zniszczeniem jej przez wojska rzymskie po upadku powstania uratowały ją wpływy dawnej kolonii - Massalii. W czasach panowania rzymskiego miasto było centrum produkcji ceramiki.

W czasach wczesnego chrześcijaństwa Fokaja uzyskała rangę diecezji. W 1275 roku miasto zostało otoczone fortyfikacjami przez Genueńczyków, którzy wydobywali w okolicy ałun i wykorzystywali Fokaję jako bazę dla operacji handlowych. Miasto pozostało kolonią genueńską pod nazwą Foglia Vecchia aż do połowy XV wieku. Wówczas, w 1455 roku Fokaja dostała się pod kontrolę turecką i od tego czasu znana jest jako Foça.

Tradycyjne domy z czasów osmańskich w Foçy

Wykopaliska archeologiczne w Fokai

Pierwszy rekonesans i wykopaliska archeologiczne na terenie Fokai przeprowadził w latach 1913-1920 francuski archeolog Félix Sartiaux. W latach 60-tych XX wieku pracami na terenie Fokai kierował turecki badacz Ekrem Akurgal. Interesowała go głównie archaiczna warstwa osadnictwa, a rezultatem wykopalisk było odkrycie pozostałości świątyni Ateny.

Okolice świątyni Ateny w Foçy

Obecnie kierownikiem prac archeologicznych w Foçy jest profesor Ömer Özyiğit z Uniwersytetu Ege w İzmirze. Jego zespół jest odpowiedzialny za odkrycie dobrze zachowanych fragmentów murów obronnych, jak również innych struktur z czasów rzymskich, bizantyjskich, genueńskich i osmańskich. Profesor Özyiğit odpowiada również za projekt renowacji fragmentów antycznej Fokai na nabrzeżu w centrum Foçy.

Foça obecnie

Foça położona jest pomiędzy dwiema zatokami: większa z nich, nazywana Büyükdeniz ('Duże Morze') leży na południu, a mniejsza, nosząca oczywiście nazwę Küçükdeniz ('Małe Morze') - na północy.

Widok na zatokę Büyükdeniz w Foçy

Zatoki oddzielone są od siebie półwyspem, na którym stoi twierdza Beşkapılar. Spacer wokół tego półwyspu to okazja do podziwiania pięknych widoków oraz złapania wiatru we włosy - na wysuniętym w morze fragmencie lądu wieją dość silne wiatry.

Cypel oddzielający dwie zatoki w Foçy

Część miasteczka położona przy Küçükdeniz jest bardzo malownicza, mieści się tu na wybrzeżu port rybacki, promenada, restauracje i pensjonaty oraz plaża miejska. Na wysuniętym w morze cyplu oddzielającym zatoki stoją stare kamienne domostwa z czasów osmańskich oraz dwa zabytkowe meczety.

Widok na zatokę Küçükdeniz w Foçy

Foçę należy odróżniać od położonego około 20 km na północny-wschód nowoczesnego kurortu Yeni Foça (czyli Nowa Foça). Z tego powodu Foça właściwa nazywana bywa często Eski Foça (czyli Stara Foça).

Kutry rybackie zacumowane przy zatoce Küçükdeniz w Foçy

Jeszcze niedawno Foça była typową wioską rybacką, jednak jej piękne położenie oraz atrakcyjne plaże, ciągnące się między Starą a Nową Foçą zmieniły ją w średniej wielkości kurort. Świadczy o tym spora liczba pensjonatów oraz rezydencji letniskowych na obrzeżach miasteczka. Ścisłe centrum Foçy podlega ochronie architektonicznej ze względu na unikalną, historyczną zabudowę.

Tradycyjna zabudowa w centrum Foçy

Popularność Foçy zapewne wzrośnie, gdy zostanie ona wzbogacona o planowaną marinę, która będzie mogła pomieścić 300 jachtów. Pozostaje mieć nadzieję, że nie stanie się to ze szkodą dla lokalnej populacji zagrożonych fok.

Osiedle domków letniskowych na wzgórzu w pobliżu Foçy

Informacje praktyczne

Noclegi

Dobrą wiadomością dla podróżnych jest z pewnością fakt, że w środku sezonu wakacyjnego bez problemu można znaleźć w Foçy nocleg, a nawet sobie pomarudzić i wybrać hotel lub pensjonat, który bardziej nam odpowiada.

W 2012 roku nocowaliśmy w pensjonacie Siren (tel. 0 90 232 812 2660) pod adresem 161 Sokak 13, w centrum miasta, tuż przy plaży miejskiej. Pokój 4-osobowy kosztował 140 TL za noc i był wyposażony w łazienkę, balkon, klimatyzację i bezprzewodowy dostęp do Internetu. Niestety śniadanie było dodatkowo płatne (7 TL). Posiłek można zjeść na tarasie na dachu pensjonatu, skąd rozciągają się wspaniałe widoki na okolicę. Tuż obok tego pensjonatu mieściło się kilka innych, więc można sobie spokojnie pooglądać pokoje i dokonać właściwego wyboru.

Pensjonat Siren w Foçy

Inne, polecane przez przewodniki opcje noclegowe w centrum Foçy to: Foçantique Boutique Hotel (tel. 0 90 232 812 7616) - najdroższa i najbardziej luksusowa opcja w mieście, mieści się w odrestaurowanym greckim domu z kamienia (informacja z ostatniej chwili: hotel jest na sprzedaż, nie wiadomo czy będzie czynny), hotel Grand Amphora (tel. 0 90 232 812 3930) - jedyny w mieście hotel z basenem oraz İyon Pansiyon (tel. 0 90 232 812 1415) - również w kamiennym domu, z pięknymi widokami na morze z pokoi na wyższym piętrze.

Pensjonat Küçükdeniz w Foçy

Wyżywienie

W centrum miasta znajduje się sporo restauracji, ładnie położonych przy nabrzeżu i specjalizujących się w daniach rybnych. Warto przespacerować się wzdłuż wybrzeża, porównać menu i ceny, zwracając również uwagę na położenie słońca, które może świecić prosto w oczy podczas posiłku. W większości restauracji trzeba być przygotowanym na towarzystwo lokalnych kotów. Polecamy jadłodajnię przy pomniku rybaków, w której kanapka z rybą (czyli balık ekmek) plus napój kosztuje zaledwie 5 TL.

Typowa klientela restauracji rybnych w Foçy

Zakupy

W centrum miasta znajduje się dobrze zaopatrzony supermarket Tansaş, w którym oprócz żywności i kosmetyków można zaopatrzyć się w sprzęt plażowo-kąpielowy. Jest tam również sporo sklepów mniejszych i większych o urozmaiconym asortymencie.

Punkty usługowe

Biuro informacji turystycznej mieści się na głównym placu miasta czyli Cumhuriyet Meydanı. Jest otwarte od poniedziałku do piątku w godzinach od 8:30 do 12:00 i od 13:00 do 17:30, a w lecie dodatkowo w soboty od 10:00 do 19:00.

Biuro Informacji Turystycznej w Foçy

Wypożyczalnia samochodów MNB Oto Kiralama (tel. 0 90 232 812 1886) mieści się przy ulicy 123 Sokak 6. Dysponuje kilkoma samochodami osobowymi (m.in. Fiat Linea, Palio oraz Doblo), wynajmowanymi w cenie od 85 TL za jeden dzień. Dodatkowe usługi obejmują: prywatnego kierowcę (50 TL dziennie), wynajęcie nawigacji GPS (10 TL) oraz fotelika dla dzieci (5 TL).

W mieście znajduje się oddział poczty (PTT) oraz oddziały wielu banków wraz z bankomatami.