Książka Karola Wasilewskiego "Turecki sen o Europie - tożsamość zachodnia i jej wpływ na politykę zagraniczną Republiki Turcji" ma na celu, słowami jej autora, "udowodnienie tezy, że tożsamość zachodnia [...] Republiki Turcji wpływa na jej politykę zagraniczną". Naturalnie tak postawione zadanie wymagało przybliżenia czytelnikom szeregu zagadnień natury historycznej, politologicznej i metodologicznej. Dzięki temu otrzymujemy możliwość zapoznania się z wieloma aspektami tureckiej rzeczywistości, historii tego kraju oraz prowadzonej przez kolejne rządy polityki zagranicznej. W obecnych czasach i w świetle sytuacji na Bliskim Wschodzie zagadnienia te stają się szczególnie ważne, a ich zrozumienie pozwala wyrobić sobie własne zdanie na temat zachodzących w tym regionie świata procesów. Wiele osób nurtuje obecnie pytanie czy rządząca w Turcji partia AKP oddala ten kraj od zachodu, a nawet - czy dąży do radykalnego odcięcia się od fundamentów Republiki Turcji, położonych po I wojnie światowej przez Atatürka. Czy Karolowi Wasilewskiemu udało się w pełni zrealizować prezentowane we wstępie do jego dzieła ambitne zamierzenia? Poniżej postaram się na to pytanie udzielić szczegółowej odpowiedzi.

Kim jest Karol Wasilewski? Uważni słuchacze Polskiego Radia 24 i innych stacji radiowych z pewnością znają jego głos, który odzywa się z odbiorników zawsze wtedy, gdy w Turcji odgrywają się ważne wydarzenia, wybory lub zamachy. Zwolennicy oglądania wiadomości w telewizji rozpoznają go także z wyglądu. Jeżeli interesujecie się polityką turecką, to zapewne czytaliście znakomite analizy sytuacji w tym kraju na stronach Centrum Inicjatyw Międzynarodowych, a jeśli wolicie poczytać o Turcji na blogu, to proszę bardzo - Karol Wasilewski prowadzi niezwykle interesujący blog o wymownej nazwie "Z Atatürkiem przez Turcję". Karol Wasilewski jest obecnie doktorantem na Wydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, a wcześniej zdobył dyplomy z dziedzin turkologia oraz dyplomacja współczesna.

Książka "Turecki sen o Europie" została podzielona na trzy główne części, zatytułowane "Sen", "Przebudzenie" i "Rzeczywistość". Zamierzeniem autora było symboliczne wyrażenie stanu osmańskiej, a następnie tureckiej modernizacji. Należy zwrócić uwagę, że książka nie stanowi podręcznika do nauki historii Imperium Osmańskiego i Turcji. Przedstawione w kolejnych rozdziałach wydarzenia zostały przez autora dobrane pod kątem ich związku z kształtowaniem się tureckiej tożsamości zachodniej.

Część "Sen" przedstawia korzenie i początki procesów modernizacyjnych w Imperium Osmańskim. Autor zaczyna analizę tych procesów od rządów sułtana Selima III, który rozpoczął panowanie w roku wybuchu Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Kolejne rozdziały tego działu stanowią dokładne i chronologiczne omówienie działań modernizacyjnych kolejnych reformatorów, przyczyny ich wdrażania, jak również opór, na jaki napotykały.

W części "Przebudzenie" autor omawia okres zaledwie 30 lat, kluczowy dla pełnego ukształtowania się i zinstytucjonalizowania tureckiej tożsamości zachodniej. Mowa tu o rządach młodoturków oraz Mustafy Kemala Atatürka czyli o okresie, w którym upadło Imperium Osmańskie i narodziła się Republika Turcji.

Ostatni dział, "Rzeczywistość", zawiera analizę polityki zagranicznej Republiki Turcji w latach 1945-2013, w kontekście jej tożsamości zachodniej. Omówione zostały tu dwa najważniejsze kierunki polityki zagranicznej Ankary czyli relacje z Zachodem oraz z krajami Bliskiego Wschodu. W epilogu przedstawione zostały wydarzenia z lat 2013-2015, które, zdaniem autora, ukazują coraz widoczniej sygnały powrotu do osmańskiej przeszłości.

Całość tego dzieła została spięta koncepcją teorii konstruktywistycznej, którą autor wybrał jako narzędzie stosowne do opisania i analizy tożsamości międzynarodowej Republiki Turcji. Zwolennicy konstruktywizmu w dziedzinie badań stosunków międzynarodowych wskazują na społeczne podłoże takich pojęć jak państwo, interes czy potęga. Rzeczywistość społeczna powstaje w efekcie debaty toczącej się wokół wartości, a interesy państw wynikają z ich tożsamości, które są historycznie i kulturowo zmienne. Zastosowanie teorii konstruktywistycznej przy analizie polityki zagranicznej Turcji zostało najmocniej umotywowane tym zdaniem: "[teoria konstruktywistyczna] wprowadza do stosunków międzynarodowych socjologiczne przekonanie o społecznym pochodzeniu rzeczywistości" (J. Czaputowicz, Teorie stosunków międzynarodowych. Krytyka i systematyzacja, 2008).

W mojej opinii autor trafnie dobrał ramy teoretyczne do postawionego sobie celu badawczego. Co więcej, konsekwentnie je zastosował w kolejnych rozdziałach pracy. Jednocześnie warto nadmienić, że osoby nieposiadające szerokiej wiedzy w obszarze teorii stosunków międzynarodowych nie powinny napotkać trudności w zrozumieniu głównego przesłania książki. Stanowi więc ona interesującą lekturę zarówno dla politologów czy socjologów, jak i dla osób interesujących się historią i współczesnością Turcji. Otrzymaliśmy książkę spójną, doskonale spiętą przez ramy teoretyczne oraz koncepcję tureckiej tożsamości zachodniej, a na dodatek - ciekawie napisaną i bogatą w informacje trudno dostępne dla czytelników w Polsce.

Owo bogactwo zawartych w książce treści wynika z ogromnej wiedzy jej autora oraz z szerokiego zakresu wykorzystanej przy jej stworzeniu literatury. Autor wykorzystał zarówno pozycje dostępne na polskim rynku wydawniczym, jak i literaturę w językach angielskim i tureckim. Takie rozwiązanie umożliwiło mu skonfrontowanie wielu punktów widzenia na procesy zachodzące w Turcji. Warto w tym miejscu zacytować ostrzeżenie, które Karol Wasilewski przytacza we wstępnie do swojej książki: "Należy jednak zauważyć, że choć na ogół to niektóre książki tureckie - głównie ze względu na, jak się wydaje, mniej restrykcyjny warsztat badacza - budzą pewne wątpliwości odnośnie do ich naukowego charakteru, zdecydowanie nie powinno się bezkrytycznie traktować źródeł zachodnich".

Oprócz opracowań naukowych, autor wykorzystał wiele innych źródeł, w tym - artykuły prasowe, blogi, dokumenty i raporty. Wiele z tych materiałów jest dostępnych w sieci, a autor zamieścił w bibliografii adresy stron www, pod którymi można się z nimi zapoznać. Niestety, naturalnie nie z winy autora, część z tych materiałów nie jest już dostępna. Stało się tak w przypadku często w książce przytaczanego portalu Today's Zaman, który publikował treści w języku angielskim. Decyzją tureckiego rządu został on zamknięty, a wszystkie opublikowane w nim artykuły zniknęły z sieci, co stanowi niepowetowaną stratę.

Lekturę książki utrudniały mi bardzo rozbudowane przypisy, zajmujące miejscami aż 2/3 strony. W tym przypisach autor zawarł mnóstwo cennych informacji dodatkowych, uzupełniających główny wątek narracyjny pracy. Moim zdaniem wiele z tych przypisów mogłoby z powodzeniem zostać włączonych do tego głównego nurtu, ułatwiając i upłynniając lekturę.

Pewien niedosyt pozostał mi po zakończeniu lektury ostatniego działu książki, który jest w mojej opinii za krótki. Jeżeli porównać objętość trzech głównych działów książki, to okazuje się, że okres Imperium Osmańskiego został omówiony na 100 stronach, czasy reform młodoturków i Mustafy Kemala zajmują około 80 stron, a dział poświęcony polityce zagranicznej współczesnej Republiki Turcji ma stron zaledwie 60. Stanowi on wszak ukoronowanie całego wywodu i przeglądu wydarzeń historycznych, a jego celem jest udowodnienie postawionej przez autora na początku pracy tezy, że tożsamość zachodnia Turcji wpływa na jej działania dyplomatyczne na arenie międzynarodowej.

Nieco wątpliwości wzbudza dobór wydarzeń ilustrujących modernizacyjne procesy w Imperium Osmańskim i w Turcji. Brakuje mi na przykład szerszego omówienia tzw. kwestii ormiańskiej. Autor napomyka o tym trudnym temacie, ale stwierdza, że nie jest on istotny z punktu widzenia tematyki tożsamości. Moim zdaniem wydarzenia z 1915 roku mają w tym kontekście większe znaczenie, niż autor jest skłonny przyznać.

Na koniec kilka uwag dotyczących składu i korekty książki. Dosyć często pojawiają się w tekście literówki, brakuje spacji, a tureckie znaki diakrytyczne pojawiają się i znikają przy wielu nazwiskach. Nie utrudnia to jednak lektury, chociaż w przypadku drugiego wydania książki warto byłoby przeprowadzić ponowną korektę językową.

Aktualizacja! Książkę "Turecki sen o Europie - tożsamość zachodnia i jej wpływ na politykę zagraniczną Republiki Turcji" można obecnie poczytać online lub pobrać w formacie pdf ze strony Wydziału Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych UW.

Podsumowując, książka "Turecki sen o Europie - tożsamość zachodnia i jej wpływ na politykę zagraniczną Republiki Turcji" to cenne źródło wiedzy o Turcji, stanowiące wyważony głos w dyskusji na tematy, które wzbudzają wiele emocji. Autorowi udało się uniknąć pogoni za tanią sensacją, o którą w tematach związanych z turecką polityką jest łatwo. Starannie przygotowana metodologia i szeroki zakres bibliografii spowodowały, że praca stanowi cenny wkład do badań w zakresie tureckiej polityki zagranicznej. Książka ta ułatwia uporządkowanie i zrozumienie procesów, które zachodzą w Turcji, a o których często dowiadujemy się w postaci szczątkowych i wyrwanych z szerszego kontekstu doniesień medialnych.