Na drodze łączącej wybrzeże śródziemnomorskie z górzystą Pizydią położone są pozostałości wielu antycznych miast. Oprócz tych bardziej znanych wśród podróżników, takich jak Sagalassos czy Antiochia Pizydyjska, wzdłuż tej trasy stoją ruiny wielu osad zapomnianych i słabo poznanych. Do tej drugiej grupy należy między innymi Ariassos, ukryte pomiędzy górami na wysokości 950 metrów n.p.m.

Zarys historii

Ariassos położone było na przecięciu dróg łączących Pamfilię i Pizydię, na przełęczy nazywanej Çubuk Boğazı. Strategiczna lokalizacja miasta sprzyjała jego rozwojowi, który trwał od III wieku p.n.e. do VII wieku n.e. czyli od czasów hellenistycznych do bizantyjskich.

Na kartach historii miasto pojawiło się około 100 roku p.n.e., kiedy to wspomniał o nim (jako o Aarassos) grecki geograf i podróżnik, Artemidor z Efezu. Jego zapiski o Ariassos cytował wiek później Strabon. Poza tym, o Ariassos nie pisano wiele - miasto zostało wspomniane w pismach Klaudiusza Ptolemeusza w II wieku n.e. i pojawiło się w wykazie diecezji chrześcijańskich czyli w Notitiae Episcopatuum.

W okresie hellenistycznym Ariassos należało do terenów będących pod kontrolą Królestwa Pergamonu. Po śmierci ostatniego z władców tego państwa, Attalosa III, zgodnie z wyrażoną w jego testamencie wolą, obszar ten dostał się pod panowanie rzymskie. W okresie rządów cesarza Oktawiana Augusta Ariassos zostało włączone do prowincji Galacja. W późniejszym okresie przynależało do prowincji Pamphylia Secunda, której stolicą było Perge.

Znane są imiona trzech biskupów Ariassos: Pammenius był uczestnikiem pierwszego soboru w Konstantynopolu (w 381 roku), Theophilus brał udział w soborze chalcedońskim (w 451 roku), a Ioannes był jednym z sygnatariuszy listu skierowanego przez biskupów do cesarza bizantyjskiego Leona I Makellesa (w 458 roku).

Prace archeologiczne

Lokalizacja ruin Ariassos nie stanowiła dla badaczy zagadki już od końca XIX wieku, kiedy to odwiedził je Karol Lanckoroński. Jednak ten znakomity badacz i podróżnik sądził, że znalezione przez kierowaną przez niego ekspedycję ruiny były pozostałościami miasta zwanego Kretopolis czyli "miasto Kreteńczyków". Lanckoroński sporządził opis najważniejszych widocznych struktur miasta, który opublikował wraz ze szkicem ukazującym jeden z tamtejszych grobowców w klasycznej publikacji zatytułowanej Miasta Pamfilii i Pizydyi.

W 1892 roku francuska ekspedycja badawcza, prowadzona przez Victora Bérarda, dokonała na terenie miasta przełomowego odkrycia. Znaleziono wówczas inskrypcję, która umożliwiła identyfikację tego miejsca jako antycznego Ariassos.

Jednakże na systematyczne przebadanie miasto musiało poczekać blisko sto lat, aż do 1988 roku. Wówczas stało się przedmiotem zainteresowania uczestników międzynarodowego projektu badawczego Pisidia Survey Project, którego celem było stworzenie dokumentacji antycznych miast na terenie Pizydii. Prace na terenie Ariassos prowadzone były pod kierownictwem dr. Stephena Mitchella z Uniwersytetu Swansea w Wielkiej Brytanii. Jego zespół stworzył plan całej osady i zidentyfikował pozostałości najważniejszych budynków publicznych, w tym - teatru, nimfeum, łaźni, buleuterionu, prytanejonu oraz nekropolii. W pobliżu Ariassos odkryto ponadto 25 antycznych inskrypcji oraz pozostałości trzech dróg z czasów rzymskich.

W kolejnych latach trwania projektu udało się dokładnie prześledzić przebieg murów obronnych na odcinku o długości 500 metrów. W dolnej części miasta odkryto także pozostałości dwóch bazylik z czasów wczesnego chrześcijaństwa.

W 1990 roku, podczas prac stanowiących kontynuację projektu, zidentyfikowano blisko 500 metrów fortyfikacji otaczających miasto oraz dwie bazyliki chrześcijańskie w dolnej części Ariassos. Przebadano również dzielnicę mieszkalną, akwedukt oraz drogę łączącą niegdyś Ariassos z Termessos. Dzięki wysiłkom badawczym powstał jaśniejszy obraz historii miasta oraz jego znaczenia w dziejach regionu.

Zwiedzanie

Ruiny miasta ciągną się pomiędzy zboczami dwóch gór, od monumentalnej bramy aż do dawnej drogi prowadzącej do Termessos, na odcinku długości 600 metrów. Owa monumentalna brama, wzniesiona w III wieku n.e., jest najlepiej zachowaną budowlą miasta.

Pozostałe struktury, w stanie daleko posuniętego zniszczenia, zlokalizowane są na zboczach po obu stronach głównej drogi. Należą do nich, pochodzące z czasów hellenistycznych, buleuterion, prytanejon i mała świątynia. Jednakże większość zidentyfikowanych budowli datowana jest na czasy Cesarstwa Rzymskiego. Wśród nich warto zwrócić uwagę na rozległe nimfeum oraz kompleks łaźni, jak również wiele domów mieszkalnych, położonych na zboczu wzgórza.

Na terenie Ariassos znajdują się aż trzy nekropolie - wschodnia, południowa oraz północna. Szczególnie ta ostatnia godna jest uwagi ze względu na liczne sarkofagi reprezentujące tzw. styl pizydyjski. Niektóre z nich zostały wykute z kamiennych bloków.

Informacje praktyczne

Ruiny Ariasoss nie są strzeżone, za wstęp nie jest pobierana żadna opłata. Skąpych informacji o mieście dostarcza zwiedzającym tablica informacyjna w językach tureckim i angielskim. Niestety przekład na język angielski sprawia wrażenie wykonanego przez automatycznego tłumacza, więc miejscami trudny jest do zrozumienia.

Bibliografia

• Cormack, Sarah H., The Roman-Period Necropolis of Ariassos, Pisidia, w: Anatolian Studies, Vol. 46, 1996, str. 1-25
• Lanckoroński, Karol, Miasta Pamfilii i Pizydyi, tom II Pizydya, Kraków 1896
• Mitchell,Stephen, Owens, Edwin i Waelkens, Marc, Ariassos and Sagalassos 1988, w: Anatolian Studies, Vol. 39, 1989, str. 63-77