Bazylika świętego Jana w Selçuku

Współrzędne GPS: 37.952599, 27.368000

Położenie w mieście: 

Ruiny okazałej bazyliki świętego Jana położone są w Selçuku na wzgórzu Ayasoluk. Jest to prawdopodobne miejsce spoczynku świętego Jana Ewangelisty, który ostatnie lata swojego życia spędził w Efezie, pisząc swoją Ewangelię.

Widok na bazylikę św. Jana i twierdzę na wzgórzu Ayasoluk Widok na bazylikę św. Jana i twierdzę na wzgórzu Ayasoluk

Był to drugi pobyt świętego Jana w Efezie - po raz pierwszy przebywał on tam w okresie od 37 do 45 roku n.e., kiedy to towarzyszył Marii - matce Jezusa w ostatnich latach jej życia. Podobno mieszkali wówczas na Wzgórzu Słowików (tr. Bülbüldağı), gdzie obecnie stoi tzw. Dom Dziewicy Marii (tr. Meryemana).

Święty Jan zmarł około 100 roku n.e. Początkowo nad jego grobem umieszczono tablicę pamiątkową, którą w IV wieku n.e. obudowano kaplicą z drewnianym dachem. W VI wieku n.e. cesarz bizantyjski Justynian nakazał zbudowanie w tym miejscu potężnej bazyliki. Za wzorzec dla budowniczych posłużył Kościół Świętych Apostołów z Konstantynopola.

Makieta bazyliki świętego Jana Makieta bazyliki świętego Jana

Architektura bazyliki

Budowla została zbudowana na planie krzyża, a przed nią położone było otoczone podwójną kolumnadą atrium czyli dziedziniec zewnętrzny. Z atrium drzwi wejściowe prowadziły do narteksu, a następnie do nawy głównej. Po obu bokach nawy głównej znajdowały się nawy boczne. Obok nawy głównej znajduje się miejsce chrztów czyli baptysterium.

Baptysterium w bazylice świętego Jana Baptysterium w bazylice świętego Jana

Sklepienie kościoła składało się z sześciu kopuł: cztery z nich umieszczone były wzdłuż nawy głównej, a dwie - wzdłuż transeptu. Kopuły wspierały się na pomostach i dwóch piętrach marmurowych kolumn.

Dwie kondygnacje marmurowych kolumn wspierały niegdyś kopuły nad bazyliką św. Jana Dwie kondygnacje marmurowych kolumn wspierały niegdyś kopuły nad bazyliką św. Jana

Na kapitelach dolnego rzędu kolumn widać monogramy cesarza Justyniana i jego małżonki cesarzowej Teodory. Podłoga świątyni wyłożona była marmurem i ozdobiona mozaikami.

Fragmenty mozaiki podłogowej z bazyliki świętego Jana

Fragmenty mozaiki podłogowej z bazyliki świętego Jana

Grób świętego Jana znajduje się w centralnej części kościoła, w punkcie przecięcia się nawy głównej i nawy poprzecznej czyli transeptu. Miejsce pochówku Ewangelisty przykryte jest kamienną płytą, na której rogach postawiono kolumny.

Grób świętego Jana na terenie bazyliki Grób świętego Jana na terenie bazyliki

Historia bazyliki

Budowę świątyni zakończono w 565 roku. Do jej wykonania wykorzystano elementy z rozebranej pobliskiej świątyni Artemidy - jednego z Siedmiu Cudów Świata Starożytnego.

Widok na Artemizjon ze wzgórza Ayasoluk Widok na Artemizjon ze wzgórza Ayasoluk

Bazylika świętego Jana wkrótce stała się ważnym celem pielgrzymów z całego świata chrześcijańskiego. Wierzono, że pył, wydobywający się z grobu Apostoła posiadał właściwości uzdrawiające.

Po najeździe Arabów w latach 654-655 podupadł pobliski Efez, a życie miejskie zaczęło koncentrować się pod wzgórzem Ayasoluk, na którym wznosiła się bazylika, czyli na terenie współczesnego miasta Selçuk. Aby zapobiec zniszczeniu bazyliki podczas najazdów na szczycie wzgórza wzniesiono zamek, a świątynię otoczono murami obronnymi. Do naszych czasów zachowała się z tego okresu brama obronna, wykonana z kamieni pozyskanych z rzymskich budowli, w tym ze stadionu.

Brama wiodąca na teren Ayasoluk Brama wiodąca na teren Ayasoluk

W 1304 roku miasto najechali Turcy seldżuccy. Przekształcili bazylikę w meczet, a za dostęp do grobu świętego Jana zaczęli pobierać od pielgrzymów opłaty. Kres budowli nadszedł w 1402 roku, kiedy to wojska mongolskie pod dowództwem Tamerlana najechały te okolice. Podczas walk bazylika została kompletnie zniszczona. Przez ponad 600 lat ruiny tego kościoła leżały w całkowitym zapomnieniu o ich dawnej sławie, grabione w poszukiwaniu materiałów budowlanych.

Bazylika świętego Jana na wzgórzu Ayasoluk Bazylika świętego Jana na wzgórzu Ayasoluk

W 1922 roku podczas wojny grecko-tureckiej tereny Selçuku znajdowały się przez pewien czas pod kontrolą grecką. Wówczas greccy archeolodzy przeszukali wzgórze wraz z ruinami bazyliki, a ich prace potwierdziły przypuszczenia o dawnym kulcie świętego Jana. Jednakże terenu nie zdążono uporządkować przed odzyskaniem tych obszarów przez wojska tureckie.

W połowie XX wieku austriaccy archeologowie rozpoczęli systematyczne prace na wzgórzu Ayasoluk. Teren uporządkowano, a grób świętego Jana odbudowano. W ostatnich latach, dzięki wsparciu finansowemu ze strony fundacji religijnych ze Stanów Zjednoczonych, udało się odbudować fragmenty świątyni, postawić kolumny i odtworzyć fragmenty murów.

Bazylika świętego Jana na wzgórzu Ayasoluk Bazylika świętego Jana na wzgórzu Ayasoluk

Obecnie wykopaliska archeologiczne oraz renowacja bazyliki oraz zamku na wzgórzu Ayasoluk prowadzone są pod auspicjami tureckiego Ministerstwa Kultury przez Uniwersytet Pamukkale z Denizli.

Prace archeologiczne na wzgórzu Ayasoluk Prace archeologiczne na wzgórzu Ayasoluk

Wzgórze Ayasoluk i wewnętrzna cytadela

Prace archeologiczne prowadzone na wzgórzu wykazały, że było one zasiedlone we wczesnej epoce brązu (3000-2000 r. p.n.e.) oraz w środkowej epoce brązu (2000-1500 r. p.n.e.). Znalezione w 1996 roku fragmenty ceramiki wskazują również na osadnictwo z okresu geometrycznego i archaicznego (1200-560 r. p.n.e.). W czasach osadnictwa greckiego wzgórze znane było jako Apasas.

Twierdza na wzgórzu Ayasoluk Twierdza na wzgórzu Ayasoluk

Obecna nazwa wzgórza Ayasoluk pochodzi najprawdopodobniej od zniekształconych słów Hagios Theologos czyli Święty Teolog.

Twierdza chroniąca bazylikę świętego Jana została wzniesiona w najwyżej położonej części wzgórza Ayasoluk. Obecnie istniejące mury pochodzą głównie z czasów seldżuckich i osmańskich.

Warownia posiada 15 wież oraz dwie bramy: wschodnią i zachodnią. Na jej terenie znajdują się pozostałości domów, meczetu, cystern oraz łaźni. Jedna z cystern, przykryta sklepieniem kolebkowym, była pierwotnie kościołem bizantyjskim.

Twierdza na wzgórzu Ayasoluk Twierdza na wzgórzu Ayasoluk

Informacje praktyczne

Bazylika świętego Jana jest dostępna dla zwiedzających codziennie od 8:00 do 18:30. Cena biletu wstępu wynosiła w 2014 roku 10 TL.

W 2012 roku odwiedzający nie mogli wejść na teren położonej powyżej bazyliki twierdzy - powodem były prowadzone na jej terenie prace renowacyjne.

Twierdza na wzgórzu Ayasoluk - widoczne prace renowacyjne Twierdza na wzgórzu Ayasoluk - widoczne prace renowacyjne

Parking pod bazyliką jest bardzo mały i ekstremalnie drogi: za pozostawienie na nim samochodu osobowego należy zapłacić aż 7,50 TL czyli niewiele mniej niż kosztuje wstęp na teren bazyliki.

Bazylika świętego Jana na wzgórzu Ayasoluk Bazylika świętego Jana na wzgórzu Ayasoluk

Dojazd

Należy dojechać do Selçuku. Wzgórze Ayasoluk znajduje się po zachodniej stronie miasta, niedaleko od centrum, przy ulicy St Jean Caddesi, można do niego podejść na piechotę lub podjechać samochodem. Prowadzą do niego dobrze widoczne brązowe kierunkowskazy.

Dziedziniec bazyliki świętego Jana Dziedziniec bazyliki świętego Jana

Powiązane artykuły: